Toz Ölçümü ve İş Sağlığı ve Güvenliği

Toz, denilince aklımıza ilk olarak evlerde temizlik yapan bayanların en büyük sorunu gelir. Fakat toz sadece evde değil günlük yaşantımızda bulunduğumuz her ortamda karşımıza çıkar ve sağlığımızı tehdit eden bir risk teşkil eder.Bazı sanayi dallarında toz işçi sağlığı bakımından ciddi bir tehlikedir, ayrıca bir makine ya da diğer iş ekipmanları ile teması ile arızalanmasına dolayısıyla iş,zaman ve para kaybına sebebiyet verir.Peki kendisi çok küçük fakat önlem alınmaz ise sorunları çok büyük olan bu Toz nedir?

Atmosfer içerisinde katı halde bulunan maddelerin (partiküllerin) tanecik boyutlarının 300 mikrondan küçük olması durumunda toz ismini alırlar; 50 mikron çıplak gözle görme sınırıdır,akciğerlerimize ulaşabilen taneciklerin boyutları 10 mikron ve altında olanlardır. 5 mikron altındaki parçacıkların alveollere kadar ulaşabildiği bilinmektedir,0.5 mikron altındaki parçacıklar ise kan yoluyla diğer organlara kadar ulaşır, yada nefes verilmesi,öksürme veya aksırmayla dışarı atılırlar. Ancak 0.5-5 mikron arasındaki parçacıklar alveollere ulaşabilecek kadar küçük öte yandan dışarı atılamayacak kadar ağır  parçacıklardır. Vücudumuzda birikme eğilimi göstereceklerinden en zararlı olan bu boyutda olanlardır ve pnömokonyoz denilen akciğerlerde toz birikmesi ve buna karşı dokusal tepkime sonucu oluşan akciğer hastalığına sebebiyet verir. Akciğerde 10–30 gram toz birikmiş olan bir işçinin hiçbir şikâyeti olmayabileceği gibi, 3 gram kristal yapıda SiO2 tozu birikmesi ciddi sonuçlar doğurabilmektedir. Kural olarak solunabilir tozlar, kristal yapıda SiO2 bakımından ne kadar zengin ise, hastalık yaratma riski de o denli fazla olarak kabul edilmektedir

İşyerlerinde karşımıza çıkan bazı toz çeşitleri:

 Fibrojenik tozlar: Silikoz, aspestoz gibi pnömokonyoza sebep olan tozlardır.

Toksik tozlar: Vücuda alındıklarında akut veya kronik zehirlenmeye sebep olan tozlardır. Bunlar kurşun, krom, kadbiyum, mangan, vanadyum gibi ağır metal tozlarıdır.

Kanserojen tozlar:Kansere sebep olan tozlardır. Bunlar asbest, arsenik, berilyum, kromatlar, nikel tozları gibi tozlardır.

Radyoaktif tozlar:Bunlar çok sayıda olmakla beraber en önemlileri uranyum, seryum, zirkonyum bileşikleri, trityum ve radyum tuzlarıdır.

Alerji yapan tozlar: Bunlar bazı insanlarda allerji yapan, astın ve egzama gibi hastalıklara sebep olan tozlardır.

İnert tozlar:Akciğerlerde birikebilen, fakat Herhangi bir hastalık yapmayan tozlardır.

Organik tozlar: Bitkisel ve hayvansal tozlar(pamuk,tütün,yün)

İnorganik tozlar: Kimyasal ve doğal bileşikler

Toz Ölçümü Çeşitleri

1. Dozimetrik Toz Ölçümü:

2. Çevre Havası Toz Ölçümü: Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik içeriğinde geçen (Maden Ocakları, Asfalt Plant Tesisleri ), Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında hava kalitesi ölçümleri gerçekleştirilmektedir.

3. PM 10 Ortamda Toz Ölçümü: Partikül Madde (PM10) Partikül madde terimi, havada bulunan katı partiküller ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışır. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM’ yi oluşturur ve atmosfere verilirler. (PM10 10µm’ nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) PM10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, yakma motorları, kamyonlara çakıl, kum ve toprak gibi maddelerin yüklenmesi ve ardından boşaltılması. Kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taş ocakları.

4. Çöken Toz Ölçümü: Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi ile ölçümü yapılır.

Toz Ölçümü Metot ve Standartları

İç Ortam Havasında Toplam Toz Ölçümü: Işık Saçılması Metodu; TS 2361:1976

Dozimetrik Toz Ölçümü: Gravimetrik Metot; TS 2361:1976

Ortamda Toz Örnekleme Ölçümleri : EPA Metot 17:2000; TS EN 13649:2003

Çöken Toz Ölçümleri: TS 2341:1976

Toz Ölçümü-Gravimetrik Metot-Optik Yansıtma Metodu: TS 2361; MDHS 96

PM 10 Ölçümü- Gravimetrik Metot: TS EN 12341

Çöken Toz Ölçümleri: TS 2342

Solunabilir Toz Ölçümü ve Analizi

Çalışanların maruz kaldığı alveollere ulaşan tozların miktarını ölçmek üzere ISO standardına uygun, gravimetrik temelli, siklonlu kişisel örnekleyiciler kullanılmaktadır.Bu solunabilir boyutdan daha büyük toz parçacıklarının ölçüme dahil olmasını önlemek amacı ile kullanılan örnekleme aparatıdır. Toz örnekleme işlemi, siklon ve filtre ile ilişkilendirilmiş olan bir hava pompası vasıtasıyla yapılmaktadır. Toz konsantrasyonunun ölçümü (mg/m3), pompanın belirli bir süre içinde çektiği hava miktarı (m3) ile filtre üzerinde tutulan kirleticilerin ağırlığının (mg) belirlenmesi ile hesaplanabilmektedir.

Solunabilir toz ölçümünde; Metot olarak NIOSH 0600 ile 1.7 LPM veya 2.2 LPM (kullanılan siklon türüne bağlı olarak) örnekleme oranları 400 lt için önerilir.

Toplam toz ölçümünde, NIOSH 0500 Metodu ile 133 lt için dakikada (LPM) başına 1-2 lt örnekleme oranı önerilir.

Maruziyet Sınır Değerlerini belirlemek üzere uzun ve kısa vadeli ölçümler yapılmaktadır;

Zaman Ağırlıklı Ortalama : En az 8 saat ve olağan çalışma koşullarında, işçinin maruz kaldığı toz konsantrasyonunu ifade eder.

Kısa Dönem Maruziyet Sınır Değeri : 15 dakika süreyle maruziyet konsantrasyonunu belirlemek üzere yapılan ölçümlerde kullanılır.

İşyeri Maruziyet Sınır Değerleri, en az 8 saat ve olağan çalışma koşullarında, sağlık açısından herhangi bir sorun oluşturmayan günlük aşılmaması gereken değerdir. Her ülke kendi koşullarını dikkate alarak İşyeri Maruziyet Sınır Değerleri geliştirmekte ve bu sınır değerleri uygulamaya koyarken, gerekli yasal düzenlemeleri de yapmaktadır.

NIOSH (Ulusal Mesleki Sağlık ve Güvenlik Enstitüsü) solunabilir tozlardaki kristalin SiO2 miktarı için REL değerini 0,05 mg/m3 olarak önermektedir. Kuruluş, önerdikleri REL konsantrasyonun pnömokonyoz riskini tam olarak önleyemediğini, ancak, halen toz örnekleme ve kristalin yapıda SiO2 miktarını belirlemek üzere kullanılmakta olan yöntemlerin de, REL’in 0,05 mg/m3 değerinden daha aşağıya çekilmesine olanak vermediğini belirtmektedir.

Ülkemizde, Maden ve Taşocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla Mücadeleyle İlgili Yönetmelik kapsamına giren işyerlerinde, ortam havasında kristal yapıda SiO2 içeriği %5’ten az olduğu takdirde Eşik Sınır Değerleri (ESD; TWA), 5 mg/m3 olarak kabul edilmektedir. Ortam havasında kristal yapıda SiO2 içeriği %5’ten fazla olan işyerlerinde ise Eşik Sınır Değer (ESD = 25 / %SiO2) eşitliği yardımıyla bulunmaktadır. Bu durumda, yönetmelik kapsamındaki işyerlerinde, tamamen kristal yapıda SiO2 içeren solunabilir tozlarda uzun süre ve olağan çalışma koşullarında sağlık açısından herhangi bir sorun oluşturmayacağı öngörülen ESD 0,25 mg/m3 olmaktadır.

Serbest Kuvars Miktarının belirlenmesi:

Toz örneklerinin kristalin yapıda SiO2 miktarının belirlenmesi için üç temel yöntemden yararlanılmaktadır. Bunlar;

Toz numunelerine uygulanan bir dizi çözünürlük işleminin ardından arta kalan serbest silisin belirlenmesini esas alan kimyasal yöntemler,

Kırılma indisi bilinen silisin immersiyonla renklendirme yöntemiyle tanınmasını esas alan mineralojik yöntemler ve

Isı farkı analizi, X-ışınları kırınımı (XRD) ve furier dönüşümlü kırmızı ötesi spektroskopisi (FTIR) olmak üzere 3 farklı tekniğin geliştirildiği fiziksel yöntemler olarak sınıflandırılmaktadır.

Bunlardan kırmızı ötesi spektroskopisi ve X-ışınları kırınımı teknikleri yaygın olarak kullanılmaktadır.

Toz Ölçümü Cihazları

Toz/partikül örnekleme ve ölçüm sistemleri ortam havasında ve baca gazında olmak üzere iki grupta toplanır.

Ortam Havası Toz Ölçüm Cihazları

Sürekli toz/partikül ölçüm cihazları :

Sürekli toz/partikül ölçüm cihazları TEOM ve Beta Gage prensibiyle çalışmakta olup, ölçüm sonuçlarını cihaz üzerinde anında görmenize olanak sağlar

PM10 – PM2,5 Toz Partikül Örnekleme cihazları :

PM10- PM 2,5 Toz / Partikül Örnekleme cihazları ise; EN 12341 ve EPA PM10 Örnekleme, Sıralı (Sequence ) Örnekleme, Dichotomous (PM10-PM2,5) Örnekleme, PUF Örnekleme, Hi-Volume ve TSP Toz/Partikül Örnekleme olarak kendi içinde kategorilendirilebilir. Bu toz / partikül örnekleme sistemlerinde partiküller filtreler üzerinde toplanır ve laboratuar koşullarında sonuçlar elde edilir.

Kişisel Toz Ölçüm Cihazları:  

Kişisel Toz/partikül örnekleme sistemleri ise iş sağlığı ve işçi güvenliği ile medikal uygulamalar için güvenle kullanılabilir. Portatif, el tipi cihazlar olup, kolay kullanımı ile tercih edilmektedirler

Baca Gazı Toz Ölçüm Cihazları:

Portatif partikül ölçüm cihazları başlıca bir nozul, bir prob, partikül maddeyi toplamaya yarayan bir filtre, bir veya daha fazla gazometre, bir vakum pompasından ibarettir. Genellikle bir pitot tüpü ile kaynakta hız ölçümleri yapılır. Ayrıca numune özelliklerini belirlemek için manometre ve termometreler de yer alır. Numune alma ve doğru ölçüm yapmada önemli faktörlerden biri izokinetiklik şartının sağlanmasıdır. Bu sebeple numune alıcılarının seçiminde veya numune alma düzeneğinin kurulmasında göz önüne alınması gereken ana prensip izokinetik numune almadır. İzokinetik numune alma deyimi ile bir kaynakta akım şartları bozulmadan, akımla orantılı numune alınması kastedilmektedir. Bu husus, atık gaz veya toz hızı ile aynı hızda numune çekilmesi şeklinde daha basit olarak ifade edilebilir.

Toz Ölçümü Yasal Zorunluluğu

T.C  Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı işyerlerinde tozdan kaynaklı ortaya çıkabilecek risklerin önlenebilmesi amacıyla iş sağlığı ve güvenliği yönünden tozla mücadele etmek ve bu işlerde çalışanların tozun etkilerinden korunmalarını sağlamak ve gerekli tedbirlerin alınmasına dair TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ ‘ni 5 Kasım 2013 tarihli Resmi Gazete’de yayınladı;

Bu Yönetmeliğe göre:

İşverenin yükümlülükleri

MADDE 5 –

(1) İşveren, her türlü tozun meydana geldiği işyerlerinde çalışanların toz maruziyetini önlemek ve çalışanların toz ile ilgili tehlikelerden korunması için gerekli tüm koruyucu ve önleyici tedbirleri almakla yükümlüdür.

(2) İşveren, ayrıca tozdan kaynaklanan maruziyetin önlenmesinde;

a) İkame yöntemi uygulanarak, toz oluşumuna neden olabilecek tehlikeli madde yerine çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan maddelerin kullanılmasını,

b) Riski kaynağında önlemek üzere; uygun iş organizasyonunun yapılmasını ve toplu koruma yöntemlerinin uygulanmasını,

c) Toz çıkışını önlemek için uygun mühendislik yöntemlerinin kullanılmasını,

ç) İşyerlerinin çalışma şekline ve çalışanların yaptıkları işe göre, ihtiyaç duyulan yeterli temiz havanın bulunmasını,

d) Alınan önlemlerin yeterli olmadığı durumlarda çalışanlara tozun niteliğine uygun kişisel koruyucu donanımların verilmesini ve kullanılmasını,

e) Alınan önlemlerin etkinliğini ve sürekliliğini sağlamak üzere yeterli kontrol, denetim ve gözetim yapılmasını,

f) İşyerlerinde oluşan atıkların, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ilgili mevzuatına uygun olarak bertaraf edilmesini,

sağlar.

Risk değerlendirmesi

MADDE 6 –

(1) İşveren, çalışanlarının sağlık ve güvenliğini tehlikeye atacak, işyerinde bulunan tozlardan kaynaklanan olumsuz etkileri belirlemek üzere, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve 29/12/2012 tarihli ve 28512 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği hükümlerine uygun şekilde risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür.

(2) Tozlu işlerde yapılacak risk değerlendirmesinde aşağıda belirtilen hususlar özellikle dikkate alınır.

a) Ortamda bulunan tozun çeşidi,

b) Ortamda bulunan tozun sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları,

c) Maruziyetin düzeyi, süresi ve sıklığı,

ç) Bu Yönetmeliğin Ek-1’inde yer alan mesleki maruziyet sınır değerleri,

d) Toz ölçüm sonuçları,

e) Alınması gereken önleyici tedbirleri,

f) Varsa daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları.

İşyelerinizdeki tüm iş güvenliği ölçümleriniz için bizi arayın                                   NVA Kalite (0212) 855 58 98