2015e damgasını vuran enerji gelişmeleri
2015e damgasını vuran enerji gelişmeleri
Türkiyede 2015 enerji gündemine, Türkiyenin hava sahasını ihlal eden Rus uçağının düşürülmesinin ardından gerginleşen Türk-Rus ilişkileri damga vurdu.
Türkiyenin hava sahasını ihlal eden Rus uçağının düşürülmesi, Türk Akımı doğalgaz projesi görüşmelerinin durdurulması, ülke genelinde yaşanan elektrik kesintisi, bir yılı aşkın süredir devam eden İran ve P5+1 ülkelerinin nükleer müzakerelerinin sonuçlanması ve İtalyan Eni şirketinin Mısır açıklarındaki Zohr sahasındaki doğalgaz keşfi, 2015e damgasını vuran önemli enerji gelişmeleri arasında yer aldı.
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, 2015 yılında hem Türkiye hem de küresel enerji sektöründe önemli gelişmeler yaşandı. Enerji sektöründe, Türkiyenin hava sahasını ihlal eden Rus uçağının 24 Kasımda düşürülmesiyle iki ülke arasındaki ilişkilerin zayıflaması öne çıktı. Suriyenin Bayırbucak bölgesinde, Türkiye sınırı yakınında Su 24 tipi Rus savaş uçağı, Türk hava sahasını ihlal edince, angajman kuralları çerçevesinde düşürüldü. Bunun ardından Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Türkiyeye yönelik ekonomik tedbirler içeren yaptırım kararını imzaladı. Gözler aynı zamanda iki ülkenin ortak yürüttüğü Türkiyenin planlanan ilk nükleer enerji santrali Akkuyu ve Türk Akımı doğalgaz boru hattı projelerine çevrildi.
- Türk Akımı rafa kaldırıldı
Putin 1 Aralık 2014te Türkiyeye yaptığı ziyaret sırasında Güney Akımı projesinin iptal edildiğini, yerine "Türk Akımı" projesinin planlandığını açıkladı. Şubat ayında Türkiyenin Moskova Büyükelçisi Ümit Yardım, Rusya gazını Türkiyeye taşıyacak "Türk Akımı" projesiyle ilgili teknik çalışmalara başlandığını bildirdi. Dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız ve Gazprom Başkanı Aleksey Miller "Türk Akımı" boru hattı projesinin muhtemel rotası üzerinde 4 saatlik bir helikopter turu gerçekleştirerek teknik incelemelerde bulundu. 14 Eylülde ise Rus enerji şirketi Gazprom Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Aleksandır Medvedev, Moskovada gazetecilere yaptığı açıklamada, "Türk Akımının inşasına öngörüldüğü tarihte başlanmaması nedeniyle, planlandığı gibi 2016 sonunda açılması mümkün görünmüyor" dedi. 3 Aralıkta Miller, Türkiyenin Türk Akımı doğalgaz projesi konusunda kendilerine herhangi bir şekilde başvurmadığını ve görüşmelerin durduğunu belirtti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 5 Aralık 2015te Türk akımı projesinin Rusya tarafından durdurulduğu yönünde çıkan haberlere yönelik, "Tam aksine Türk Akımı, taleplerimizin karşılanmaması sebebiyle bir süredir tarafımızdan rafa kaldırılmış bir projedir" ifadelerini kullandı.
Temel atma töreni 14 Nisanda Mersinde gerçekleştirilen Akkuyu Nükleer Santral Projesi ile ilgili 17 Aralıkta konuşan Rusya Devlet Başkanı Putin, Akkuyu konusunda kararın şirketlere ait olduğunu vurgulayarak, "Ekonomik çıkarlarımıza zarar verecek bir adım atmayız" dedi.
Öte yandan, 25 Haziranda EPDK tarafından Akkuyu Nükleer Anonim Şirketine 36 aylığına ön lisans verildi.
- Rusya ile doğalgazda tahkim süreci
Dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Yıldız, 27 Şubatta doğalgaz fiyatları için Rusya ile yaptıkları görüşmeler sonucunda yüzde 10,25lik indirim konusunda anlaştıklarını bildirdi. Ali Rıza Alaboyun ise 13 Kasımda Türkiyenin Rus gazında yüzde 10,25den daha büyük bir indirim talep ettiğini söyledi. Alaboyun 27 Ekimde resmi olarak bu konuda tahkime gidildiğini açıkladı.
BOTAŞ 26 Ekimde yaptığı yazılı açıklamada Gazprom ile yapılan müzakereler sonucunda 29 Aralık 2014 tarihinden geçerli olmak üzere doğalgaz alımında anlaşma fiyatının indirilmesi ve indirim oranı üzerinde mutabakata varıldığını buna rağmen fiyat indirimine ilişkin varılan mutabakata istinaden imzalanması gereken zeyilnamelerin Gazprom Export tarafından imzalanmadığı kaydedildi. BOTAŞ, anlaşmanın verdiği hak kapsamında konuyu uluslararası tahkime götürme kararı aldı ve süreci başlatacağını Gazprom Exporta 26 Ekim 2015te yazılı olarak bildirdi.
- 2015 üç enerji bakanı gördü
Taner Yıldız, 1 Mayıs 2009da 60. Hükümette gerçekleşen kabine değişikliği sonucu Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı görevini üstlenirken, bu görevi 28 Ağustos 2015e kadar yürüttü.
Türkiyede 7 Haziran milletvekili genel seçimlerinden sonra, ortaya çıkan tablodan bir icraat hükümeti çıkmayınca seçim hükümeti kuruldu. Yaz aylarında koalisyon oluşturulması için yapılan görüşmelerin sonuç vermemesiyle 45 günlük süre bitiminde 28 Ağustosta oluşturulan seçim hükümetinde, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı görevini Ali Rıza Alaboyun üstlendi.
Genel seçimlerin 1 Kasımda yenilenmesiyle seçmen yine sandığa gitti. Bu kez AK Parti, oyların yüzde 49unu toplayarak birinci parti çıktı ve meclisteki 550 sandalyeden 317sini kazandı. Yeni kabinenin 24 Kasımda açıklanmasıyla, 64. Hükümette Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına getirilen Berat Albayrak, törenle görevi Ali Rıza Alaboyundan devraldı. Albayrak, bu yıl görev yapan üçüncü Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı olurken, görevi devraldiği Alaboyun ise 18 Aralıkta bakan yardımcılığına atandı.
- Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem planı tanıtıldı
Enerjide yılın son haftalarında yoğunlaşan ve siyasetin ön plana çıktığı bu gelişmeler öncesinde de sektörde önemli olaylar yaşandı. Şubatta güneş enerjisine dayalı üretim tesisi kurmak için yapılan önlisans yarışmaları sonuçlandı ve kazanan 23 şirketin 230 megavat elektrik üreteceği bildirildi. Aynı ay içerisinde Uluslararası Enerji Ajansı İcra Direktörlüğüne oy birliğiyle Fatih Birol seçildi. Birol IEA direktörlüğü görevine 1 Eylülde başladı.
Önemli gündem maddelerinden biri de şubatta Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planının oluşturulmasıydı. Yıldız, tanıtım toplantısında yaptığı konuşmada, Türkiyenin su, rüzgar, güneş, jeotermal ve biyokütle gibi yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarıyla beraber büyümesine devam edeceğini belirtti.
Mart ayının başında Taner Yıldız, Kandil dağı eteklerinde Hindırın ve Çoman sahalarında petrol aranacağını duyurdu. Aynı dönemde, yerli sismik araştırma gemisi "TURKUAZ" da denize indirildi.
- TANAPta temeller atıldı
Taner Yıldız, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığındaki Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi BOTAŞ, Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi SOCAR ve BP arasındaki Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi TANAP Ortaklar Anlaşmasının 13 Marttaki imza törenine katıldı. TANAP temel atma töreni 17 Martta Karsta gerçekleşti.
Yatırım teşviki kapsamına alınan TANAP, sabit yatırım tutarı 23,2 milyar liraya karşılık gelen TANAP, KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, sigorta primi işveren hisse desteğinden yararlanacak.
- Ülke genelindeki elektrik kesintisi
Türkiyede enerji gündemine 31 Martta ülke genelinde gün boyu yaşanan elektrik kesintisi damgasını vurdu. Türkiye Elektrik İletim AŞ TEİAŞ yetkililerinden alınan bilgiye göre, birçok bölgede hayatı aksatan elektrik kesintileri nakil hatlarında saat 10.36da yaşanan sorun nedeniyle meydana geldi.
Başbakan Ahmet Davutoğlu, "elektrik kesintilerinde terör saldırısı ihtimalinin sorulması" üzerine, "Bütün ihtimaller araştırılıyor. Enerji Bakanlığında kriz masası oluşturuldu" ifadelerini kullandı. Gün boyu süren çalışmalar sonucunda elektrik kademeli olarak bölgelere tekrar verilmeye başlandı. Aynı gün saat dokuzdan sonra dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, Slovakyadaki temasları sırasında, ülke genelinde iletim hatlarında enerji verilmeyen yer kalmadığını bildirdi. Yıldız, 1 Nisanda ülke genelindeki elektrik kesintilerine ilişkin, ilgili kuruluşların genel müdürleriyle toplantı yaptı.
Elektrik kesintilerini takiben 6 Nisanda TEİAŞ Genel Müdürü Kemal Yıldır istifa etti.
- EPİAŞ devreye girdi
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu EPDK, 1 Nisanda Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketinin EPİAŞ faaliyetlerini yürütmesi ve organizasyon yapısına ilişkin usul ve esasları düzenledi. Yönetmeliğe göre, şirketin pay sahiplerinden oluşan genel kurul, yedi üyeden oluşan yönetim kurulunu belirleme yetkisine sahip olacak. Genel kurul aynı zamanda yönetim kurulu başkanını, üç yılda bir olmak üzere seçecek. EPDK Başkanı Mustafa Yılmaz, 1 Eylülden itibaren EPİAŞa 49 yıl süreyle piyasa işletim lisansı verildiğini, gün içi piyasası, gün öncesi piyasası ve dengesizliklerin ulaştırılması faaliyetlerinin bundan böyle EPİAŞ tarafından yürütüleceğini söyledi.
Hazirandaysa Türkiyedeki elektrik sektöründe yaşanan önemli gelişmeler arasında, Türkiye ile Gürcistan arasında elektrik enterkoneksiyonlarının geliştirilmesi için imzalanan mutabakat zaptının Bakanlar Kurulu tarafından onaylanması yer aldı.
Ayrıca yine Haziranda Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu TÜBİTAK öncülüğünde, 41 milyon lira bütçeli Milli Rüzgar Enerji Sistemleri Geliştirilmesi ve Prototip Türbin Üretimi MİLRES Projesi kapsamında üretilen ve testleri tamamlanan ilk yerli rüzgar türbininin elektrik üretimine hazır hale getirildi.
- Boru hatlarına saldırılar
Boru hatlarına düzenlenen sabotajlar 2015te de devam etti. 28 Temmuzda Türkiye-İran doğalgaz boru hattının, Türkiye-İran sınırının 15 kilometre içerisinde, Ağrı sınırları içerisindeki bir noktasına sabotaj düzenlenerek boru hattının patlatıldığı açıklandı.
Kerkük-Yumurtalık petrol boru hattının, Şırnakın Cizre ilçesine 5 kilometre mesafedeki bir noktasına ise 29 Temmuzda saldırı düzenlendiği bildirildi.
Ağustosta da boru hatlarına düzenlenen saldırılar sürdü. Karsın Sarıkamış ilçesinden geçen Bakü-Tiflis-Erzurum Doğalgaz Boru Hattında terör örgütü PKK mensuplarının düzenlediği saldırı sonucu patlama meydana geldi.
- Kuzey Irak petrol parası Halkbankta
Eylülde Irak Kürt Bölgesel Yönetimi IKBY Başbakanı Neçirvan Barzani, ihraç edilen petrol parasının Halkbank üzerinden ülkesine aktarılacağını bildirdi. 2 Aralık 2014te imzalanan anlaşmaya göre Kuzey Irak yönetimi Irak milli petrol şirketinin kontrolünde günlük 550 bin varil petrolü Türkiyeye ihraç edecek, bunun karşılığında Bağdattaki merkezi hükümetten 2015 yılı bütçesindeki payını eksiksiz alacaktı. Ancak Bağdatın, Erbilin bütçesini eksik göndermeye devam etmesi üzerine IKBY Başbakanı Neçirvan Barzani, temmuz ayında bölgesel yönetimin içinde bulunduğu mali kriz nedeniyle, kendi petrollerini bağımsız olarak satacaklarını açıkladı.
Irak anayasasına göre ülkenin genel bütçesinden Kürt bölgesine yüzde 17lik bir pay düşüyor. Bu da yıllık 17 milyar dolar ediyor. Ancak merkezi Irak hükümeti, "bütçede yeterli miktarda para yok" diyerek, Kuzey Iraka merkezi bütçeden payını düzenli aktarmıyor.
- İran ve P5+1 nükleer müzakereler olumlu sonuçlandı
İran ile dışişleri bakanı yardımcıları düzeyinde sürdürülen nükleer müzakereler, 22 Şubatta ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ve İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif arasında İsviçrenin Cenevre kentinde başladı. İranla Birleşmiş Milletler BM Güvenlik Konseyinin 5 daimi üyesi ve Almanya P5+1 ülkeleri arasında nükleer müzakerelerde 14 Temmuzda Viyanada anlaşmaya varıldı. Kerry, P5+1 ülkeleriyle İran arasında varılan nükleer anlaşmanın uygulanmasının takip edilmesi amacıyla 17 Eylülde ana koordinatör atadı.
Varılan anlaşmayla İran nükleer araştırma programı ve uranyum zenginleştirme faaliyetlerinde kısıtlamaya gitmeyi kabul ederken, P5+1 ülkeleri gelecek yıl İran üzerindeki ekonomik, finansal ve enerji yaptırımları kaldırmayı planlıyor. Tarihi anlaşmanın ardından, Almanya, İtalya, Japonya, Çin, Fransa, Avusturya, İspanya, Polonya, Danimarka ve Rusya Tahranı ziyaret ederek ülkeyle ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi ve petrol ve doğalgaz kaynaklarına yatırım için ülkeye ziyaretlerde bulundu. Uzmanlara göre, İranın sadece doğalgaz sektörü 20 milyar doların üzerinde yatırımı çekebilir.
- Yılın ikinci yarısındaki diğer küresel gelişmeler
Temmuzda İngiliz petrol şirketi BP, Meksika Körfezinde yaşanan petrol sızıntısı nedeniyle açılan davalarda 18,7 milyar dolar ödenmesi kaydıyla anlaşmaya vardı.
Mısır açıklarında 30 Ağustosta Zohr isimli sahasında 850 milyar metreküp olarak tahmin edilen doğalgaz rezervi bulundu. Akdenizin en büyük doğalgaz rezerv keşfi olarak nitelendirilen gaz ile Mısırın, kendi iç doğalgaz piyasasını doyurabilen hatta tekrar ihracatçı duruma geçebilecek duruma gelmesi bekleniyor.
Dünya gündemine damgasını vuran bir diğer olay ise eylülde ABD Çevre Koruma Ajansının EPA, VolksWagen VW marka araçlarda keşfettiği emisyon testleri manipüle etmesi oldu.
EPA, VWnin ABDde sattığı bazı dizel motorlu araçların, yanıltıcı bir yazılımla emisyon testlerinin manipüle edilmesinden dolayı çevreyi standartlardan 40 kat daha fazla kirlettiğini açıkladı. EPAya göre, Alman otomobil üreticisi Volkswagen, egzoz sistemini olduğundan daha temiz gösteren yazılıma ek olarak, 2014-2016 arasında üretilen 3 litre dizel motorlu Porche ve Audi SUV araçlara, emisyon sistemlerinin test yapılmayan zamanlarda kapatılmasını sağlayan bir cihaz yerleştirdi.
Bunun üzerine, VW Ekimde 28 Avrupa Birliği AB ülkesinde, egzoz emisyon testi manipülasyonu yaptığı belirlenen toplam 8,5 milyon aracı geri çağıracağını açıkladı.
- Küresel ısınmaya karşı güç birliği sağlandı
Pariste 30 Kasım-11 Aralık tarihlerinde gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği 21. Taraflar Konferansında COP21 küresel ısınmaya karşı alınacak önlemler, 195 ülkenin oy birliğiyle kabul edildi.
Konferansta, ülke delegelerinin oy birliğiyle kabul edilen anlaşma metninde, küresel ortalama sıcaklık artış limitinin 100 yıllık süreçte 1,5 ila 2 derece arasında sınırlandırılması konusunda uzlaşıldı. Anlaşmada, küresel ortalama sıcaklık artışının sınırlandırılması, fosil yakıtların aşamalı olarak azaltılması ve ciddi temiz enerji yatırımlarının hızlandırılmasını gündeme getirdi.
- Petrol fiyatları dibe vurdu
Uluslararası enerji piyasalarında en yaygın kullanılan Brent türü ham petrolün fiyatı, Haziran 2014te 115 dolara kadar yükseldikten sonra, küresel ekonomideki yavaşlama, Asya ülkelerinin büyüme hızının azalması, piyasalardaki yüksek petrol arzı, OPECin ham petrol üretimini kısmama kararları ve ABD dolarının değer kazanmasıyla, yüzde 68 değer kaybederek, 14 Aralıkta 2008den beri görülen en düşük seviye olan varil başına 36,33 dolara kadar geriledi.
- İsrail ile yumuşama
Yılın son günlerindeyse Türkiyenin İsrail ile anlaştığı gerçekleşen özür dilemenin ardından Mavi Marmara olayındaki mağdurların ailelerine verilecek tazminat konusunda uzlaşma sağlandığı haberleri üzerine, bu ülkede doğalgaz yatırımı yapmak için gelişmeleri izleyen özel sektör açısından olumlu bir hava esmeye başladı.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak 17 Aralıkta bir televizyon kanalına verdiği mülakatta, özel sektörün İsrailde görüşmeleri olduğunu ve burada yaşanacak olumlu gelişmelerin her iki ülkeye de katkıları olacağını belirterek, şu an itibarıyla resmi düzeyde enerji konusuyla ilgili somut bir yorum yapmanın mümkün olmadığını söyledi.
Aynı mülakatta, Bakan Albayrak, Türk halkına vermek istediğiniz bir mesaj var mı yönündeki soruya ise Rusya ile yaşanan kriz sonrasında enerji arz güvenliği konusunda herhangi bir endişenin olmaması gerektiğini, hükümet olarak yaşanabilecek kriz senaryolarına dayalı maksimum mesai ile değişik kaynak ve senaryolar üzerine çalışan bir ekip bulunduğunu ifade etti.
