ÖZDENETİMDE YENİ BİR GİRİŞİM: BASIN KONSEYİ
I. Basın Konseyi, Kuruluşu ve Faaliyetleri
1967 Yılında Basın şeref Divanının fiilen sona ermesinden sonra, basının özdenetimi için bir örgütün kurulması konusu birçok kez tartışıldı. Bunun için çeşitli seminerler ve toplantılar yapıldı.* Bu toplantılarda basının özdenetimi ve bu alandaki boşluğun doldurulması konusunda çeşitli fikirler ileri sürüldü. Örneğin bu toplantılardan biri olan ve 1975 Yılında Basın Yayın Genel Müdürlüğü tarafından Türkiye?de bulunan çeşitli basın kuruluşları ve gazetecinin katılımıyla gerçekleştirilen ikinci Türk Basın Kurultayı?na ?Basının Görev ve Sorumlulukları Komisyonu?nca sunulan bir raporda Basının özdenetimi ile ilgili olarak şu görüşlere yer verilmiştir:
?Komisyon üyeleri basının kamuoyunun oluşturulmasındaki gücünü dikkate alarak, bu gücü oranında da sorumluluğunun bulunması gerektiği sonucuna varmıştır. Sorumsuz yayınların, tüm basın özgürlüğünü ve basına olan saygınlığı yok edebileceğinden endişe edilerek, basının otokontrol mekanizmasının işler hale gelmesini, bunun için de,
a) Eski tecrübelerden de yararlanarak daha etkin ve güçlü hatta yasal bir kuruluşun oluşturulmasını,
b) Meslekî kuruluşların dağınıklıklarının sakıncaları dikkate alınarak tek kuruluş haline getirilmesini,
c) Gazetelerin yayın politikasından, fikir işçilerinin sorumluluğunun bulunması dolayısıyla yönetime katılmalarının sağlanmasını,
d) Sorumsuz yayın yapan basın organlarına karşı sorumlu basın organları ve basın kuruluşlarının, zamanında kamuoyunu aydınlatmalarını,
e) Basın özgürlüğünü zedelememek şartı ile gazete sahipliğinin bir disiplin altına alınmasını,
f) Basın ilân rejiminin, sorumsuz basının sayısını artırıcı yönde olduğu saptanarak, bu sakıncaları önlemek için bu kuruluşun yeniden düzenlenmesini?, savunmuştur.
Ayrıca raporda ?gazetecilerin birinci görevinin habercilik olduğu dikkate alınarak, kamuoyuna sunulan haberlerin tarafsız ve objektif olması? gerektiği vurgulanarak o günkü basında görülen olumsuzluklar hakkında şu görüşler yer almıştır:
?a) Aynı olayların çeşitli basın organlarında ayrı şekillerde verildiği Komisyonca saptanmış, bu davranışın okuyucunun basına olan saygınlığını yitirmesine neden olabileceği gibi, basının da habercilik görevini kötüye kullandığı görüşü benimsemiştir.
b) Bu durum gerek basın özgürlüğüne gerekse basın ahlâkına ters düşmektedir.
c) Gazetelere verilen doğru haberlerin bazen tahrifata uğradığı ve habere uymayan başlıklarla yayınlandığı saptanmıştır. Bu durum birtakım teknik nedenlerle mazur gösterilemez.
d) Gazete, eğilim ve görüşlerini, haberlerle değil, makaleler yolu ile kamuoyuna vermelidir.
e) Uydurma habercilik konusunda, yalnız basın kuruluşlarınca değil, bütün basın mensupları tarafından yerilecek bir ortamın yaratılmasına çalışılmalıdır.
f) Haberi tahrif edilerek yayınlanan gazeteciye ?meslek onuru koşulu? tanınmalı, yayın organı, ağır tazminatla cezalandırılmalıdır.?
Kurultayda sunulan bu raporun tartışmaları sırasında bir özdenetim kuruluşuna ihtiyaç duyulduğu delegelerin çoğunluğu tarafından onaylanmış, tartışmalar daha çok özdenetim kuruluşunun gönüllü ya da tüzel kişiliğe sahip bir kuruluş mu olması gerektiği ve meslekî kuruluşların tek çatı altında toplanmasını öngören (b) maddesinin antidemokratik olup olmadığı konusunda odaklanmıştır.
Bu konudaki bütün tartışmalara rağmen, başarısızlıkla sonuçlanan Basın şeref Divânı denemesinden sonra, uzun süre bir özdenetim mekanizmasının kurulması konusunda, kayda değer bir gelişme sağlanamamıştır. Bunun gerçekleşebilmesi için 80?li yılların sonunu beklemek gerekmiştir. Ülkemizde Basın şeref Divanı adıyla kurulan basının özdenetimi denemesinden sonra oluşturulan ikinci özdenetim kuruluşu faaliyetini sürdürmekte olan Basın Konseyi?dir. 1986 yılında kurulan Konseyin kuruluş çalışmaları ise 1983 yılına kadar uzanmaktadır.
Basın özgürlüğü, bir ülkenin siyasî rejiminin en önemli göstergelerinden biridir. Siyasî rejimin istikrarı veya istikrarsızlığı basın özgürlüğünü birinci dereceden etkileyen bir faktördür. Bu bağlamda Türkiye?de 27 Mayıs darbesiyle başlayan siyasî istikrarsızlık, 12 Mart muhtırası ile yeni bir krizle karşılaşmış, 12 Eylül darbesiyle bu durum bir kere daha demokrasinin askıya alınmasıyla sonuçlanmıştır. Ülkemizdeki bu siyasî istikrarsızlık ve demokrasinin karşılaştığı engeller her zaman basın özgürlüğü açısından da olumsuz sonuçları berab
