Blog / Kimyasal Maddelerde İş Sağlığı ve Güvenliği
Kimyasal Maddelerde İş Sağlığı ve Güvenliği
İş sağlığı ve güvenliği; işin yapılması sırasında işyerindeki fiziki çevre şartları sebebiyle işçilerin maruz kaldıkları sağlık sorunları ve mesleki risklerin ortadan kaldırılması veya azaltılması ile ilgilenen bilim dalıdır. Bir kuruluşun gerçekleştirdiği faaliyetlerden etkilenen tüm insanların çalışanların, geçici işçilerin, alt yüklenici çalışanlarının, ziyaretçilerin, müşterilerin ve işyerindeki herhangi bir kişinin sağlığına ve güvenliğine etki eden faktörleri ve koşulları inceleyen bilim dalı olarak tanımlanmaktadır. Kimyasal madde, doğal halde bulunan, üretilen, herhangi bir işlem sırasında elde edilen veya atık olarak ortaya çıkan her türlü element, bileşik veya karışımdır. Kimyasal maddeler; çevremizin ve yaşantımızın önemli parçalarındandır. Kimyasalların ne oldukları hakkında yeterli bilgiye sahip olmasak da hemen her gün çeşitli amaçlarla ve değişik miktarlarda kullanmaktayız. Kimyasallar; gıdaları taze ve sağlıklı olarak korumak, kendimizi veya çevremizi temiz tutmak, bitkilerin ve hayvanların büyüyüp gelişmesine yardımcı olmak, daha uzun ve sağlıklı yaşamak, tedavi olmak, eşyaların güzel görünmesi Boya, vernik, hatta teknolojik cihazlarda LCD ve LED televizyonlarda vb. birçok amaçla kullanılmaktadır. Belirli koşullarda ve belirli oranlarda kullanıldığında yararlı olabilen kimyasal maddelerin; doğru kullanılmaması veya aşırı dozda kullanılması ya da uygun şekilde muhafaza edilmemesi, bilinçsiz olarak kullanılması durumunda tehlikeli ve zararlı olabilecekleri unutulmamalıdır. Sanayide hemen hemen tüm sektörlerde kimyasal madde kullanımı söz konusudur. Dolayısıyla tüm firmalar kullandıkları kimyasalların zararları hakkında bilgi sahibi olmalı ve bu kimyasalları kullanırken alınması gereken iş sağlığı güvenliği tedbirlerini uygulamalıdır. Genel olarak iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasında 3 temel husus dikkate alınmalıdır:
1. İş yerinde alınması gereken tedbirler.
2. Kullanılan cihaz ve malzemeler üzerinde alınması gereken tedbirler.
3. Çalışan üzerinde alınması gereken tedbirler.
Kimyasallar tehlikelerine göre, alevlenebilir madde, patlayıcı madde, aşındırıcı ve tahriş edici madde, toksik madde, basınçlı gazlar ve karsinolojikler olarak sınıflandırılabilir.
Alevlenebilir Maddeler
Herhangi bir sebepten dolayı alevlenebilen maddelerdir. Bazı maddeler havanın etkisi ile alevlenebilirler Eterler ve bazı solventler vb.. Sıvının yüzeyine yakın bir yerde, hava ile tutuşucu bir karışım oluşturduğu en düşük sıcaklığa parlama noktası denir. Madenin parlama noktası düştükçe alevlenebilirliği artmaktadır. Bazı tür kimyasallar ise belli sıcaklıkların üstünde kendiliğinden yanabilirler bu sıcaklığa alevlenme sıcaklığı denir.
Tedbirler: Tüm kimyasallara karşı alınabilecek ilk tedbir, kullanılan kimyasalın daha az zararlı olan bir başka kimyasal ile değiştirilmesidir. Bu bazen mümkün olamayabilir. Bunun sebeplerinden bazıları değiştirildiğinde alınacak olan kimyasalın pahalı olması, piyasa da az bulunması ve istenilen sonucu ilk maddeye göre tam olarak vermemesidir.İkinci tedbir ise bu tür kimyasallarla çalışan kişilere gerekli eğitimin verilmesidir. Eğitimde, karşılaşılabilecek tehlikeler, alınması gereken tedbirler ve hangi tür kişisel koruyucuları kullanması gerektiği anlatılmalıdır. Alevlenebilir maddeler için alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri;
. Tehlikeli maddeleri çalışma ortamınızda minimum miktarda bulundurmalıdır.
. Yangına dayanıklı güvenlik dolaplarında depolanmalıdır Büyük kapasiteli dolaplar; havalandırma sistemine, çelik panel dış gövde, çift cidarlı konstrüksiyon, duvarlar arası izolasyon, dökülen kimyasallar için toplama tepsisi, özel kilitleme sistemine sahip olmalıdır.
. Aynı zamanda topraklama bağlantısı yapılmış, ısısigortalı ve özel kilitleme sistemine sahip olmalıdır.
. İyi havalandırılmış ortamlarda, tüm kurallara uygun çalışılmalıdır.
. Solventler lavaboya deşarj edilmemelidir. Bertaraf kurallarına uyulmalıdır.
Patlayıcı Maddeler
Atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan veya belirlenmiş test koşullarında patlayan, çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelatinimsi haldeki maddelere patlayıcı madde denir. Patlamanın oluşma nedenlerinden bazıları; havadaki alevlenir buharların patlayıcı
karışımları, aşırı oksitleyici ajanlarla karışmış alevlenir maddeler, sürtünme, şok ve sıcaklığa maruz kalmış organik peroksitler, bazı kimyasallar depolama sırasında kararsız forma dönüşmesidir. Yanıcı ve patlayıcıların bulunduğu odalar özel tasarıma sahip olmalıdırlar. Bu odalara girerken özel önlemler alınması gerekir. Bunlar:
. Alev kaynakları bulunmamalıdır.
. Kıvılcım ve ısı kaynakları uzaklaştırılmalıdır.
. Sigara içilmemelidir.
. Açık alevle kesinlikle çalışılmamalıdır.
. Cep telefonu kullanılmamalıdır.
. Statik yüklemeler için önlem alınmalıdır, . Ex-Proof olmayan elektrikli donanımları kullanılmamalıdır.
. Mobil ekipmanlardaki statik atlamalar dikkate alınmalıdır.
. Yanıcı patlayıcı solvent ve tozların aktarımında kullanılacak ekipmanların mutlaka topraklaması yapılmalıdır.
Peroksitler: Patlayıcı peroksitleri oluşturan, havadaki oksijen ile reaksiyona giren maddelerdir. Dietil eter, asetaldehit, tetrahidrofuran, siklohegzan, dioksan, di-isopropil eter, 1,2dimetoksietan, isopropilbenzen, Alkoller 2-propanol, 2-bütanol, Potasyum, Organometalikler, Alil ve vinilmonomerler.
Alınması Gereken Tedbirler:
. Eğer mümkünse bütillenmiş hidroksitoluen BHT ilave edilmelidir.
. Hava sızdırmaz, amber renkli şişelerde ve karanlıkta depolanmalıdır.
. Bir kere açılmışsa hemen kullanılmalı veya bertaraf edilmelidir.
Kullanım:
. Kullanmadan önce test edilmelidir.
. Isıtma, evaporasyon veya distilasyon işlemleri sırasında dikkatli
olunmalıdır.
. Kesinlikle metal spatül kullanılmamalıdır.
. Sürtünme, çalkalama / öğütme ve güçlü etkiye maruz bırakmaktan
sakınılmalıdır.
. Serin yerde muhafaza edilmelidir.
Diğer Bazı Patlayıcı Kimyasallar: Pikrik Asit, Asetilen Tuzları, Fulminik Asit Tuzları Fulminatlar, Azidler, Nitrik Asit Esterleri, Nitrosove Nitro Bileşikler, Organik Peroksitler, Perkarboksilik Asitler Gümüş ve Altın Tuzları.
Aşındırıcı ve Tahriş Edici Maddeler: Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddelere aşındırıcı madde denir. Tahriş edici madde ise, Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokal eritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddelerdir. Aşındırıcı ve tahriş edici maddeler ile temas edildiğinde derhal müdahale edilerek zarar en aza indirilebilir. Bunun için maruz kalınan bölge bol soğuk su ile yıkanmalıdır ve daha sonra kesinlikle doktora başvurulmalıdır. Bu tür kimyasallarla çalışılırken kişisel koruyucu ve donanımların kullanılması en önemli iş sağlığı ve güvenliği tedbiridir. Bunlar, Güvenlik gözlükleri, Koruyucu maske, Laboratuvar önlüğü kesinlikle önü kapalı, Uzun pantolon, Kapalı ve deliksiz ayakkabı, uygun eldiven ve uzun saçların arkada toplanmasıdır. Aşındırıcı ve tahriş edici maddeler gözle temas ettiğinde 15-20 dakika boyunca temiz ve soğuk suyla
yıkanmalıdır. Bu yüzden böyle maddeler ile çalışılan yerlerde göz banyoları olmalıdır. Ovuşturma yapılmamalıdır. Zehirlenme belirtileri olup olmadığı kontrol edilerek derhal doktora başvurulmalıdır. Bu sıçrama risklerinden dolayı kesinlikle kontak lens kullanılmamalıdır. Buharların solunma: Etkisi, maddenin vücut sıvılarındaki çözünürlüğüne bağlıdır. Yüksek çözünürlüğe sahip gazlar burun, boğaz tahrişine neden olur. ör.: Amonyak, Hidroklorik Asit dumanları Az çözünür gazlar, akciğerlere-burna derinliklerine nüfuz edebilir, boğaz tahrişi hissedilmeyebilir, hiçbir uyarı işareti görülmez [ör. NO2, SO2, Hidroflorik Asit dumanları, Karsinojenik gazlar boğulma]
Tedbirler: İyi havalandırılmış ortamlarda çalışın. Gaz çıkışı varsa çeker ocak kullanın. Maruziyet kaynağından uzaklaşın ve temiz hava alın
Yutma: Nadir oluşan kazalardır. Laboratuvar içerisine kesinlikle gıda maddesi veya su konulmamalıdır. Laboratuvarda çalışma esnasında buharlaşan kimyasallar bu yiyeceklerin üzerine absorblanmaktadır. Daha sonra yenildiğinde bu kimyasallar vücuda alınmış olur. Kimyasallar kesinlikle etiketlenmeli ve özel şişelerde olmalıdır. Laboratuvar ortamı hariç bir
yerde çalışıldıktan sonra bırakılan kimyasallar su ve benzeri içecekler sanılarak içilmesi en çok karşılaşılan kazalardandır. Kesinlikle ağız ile kimyasal çekilmemelidir. Her zaman puar veya diğer pipetleme cihazları kullanılmalıdır.
Toksik Maddeler:
Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelere toksik madde denir. Tüm kimyasallar son derce zehirli gibi kabul edilerek çalışılmalıdır. Kullanılan kimyasalın özellikleri hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. Örneğin kloroform depolanması sırasında
fosgen gazı oluşturur. Kimyasal maddelerin malzeme bilgi güvenlik formlarıMSDS okunmalıdır. Risk ve güvenlik tedbirlerine dikkat edilmelidir. Civa en çok kullanılan toksik maddelerdendir. Yüksek yoğunluk, yüksek yüzey gerilimi, havada yüksek konsatrasyon ve yüksek buhar basıncına sahiptir. Civa giderek artan toksik etkiye sahiptir. Sinir sistemini tahrip eder. Bu yüzden civa termometreler tercih edilmemelidir. Dökülmesi durumunda kimyasal toplama kiti kullanılmalıdır. Kesinlikle elle dokunulmamalıdır. Etidyumbromür; Mutojen, karsinojen ve teratojendir. Gözlerde, ciltte ve mukozada
irritasyona tahriş sebep olur. Toz ve aerosolleri çeker ocakta kullanılmalıdır. Kişisel koruyucu olarak nitril eldiven tercih edilmelidir. Yüksek konsantrasyon veya uzun süreli çalışmalarda çift kat eldiven kullanılmalıdır. Akrilamit ve Bis Akrilamit; Toksik, karsinojenik ve mutojeniktir. Solunması ve cilde teması zararlıdır. Gözlerde ve ciltte irritasyona sebep olur. Uzun süreli maruziyetin de ciddi rahatsızlıklara sebep olmaktadır. Üreme bozukluğuna sebep olabilir. Jelleri, boya çözeltilerini ve tamponlanmış boyaları toksik atık olarak bertaraf edilmelidir. Az miktarda boya içeren jelleri, filtrelenmiş boya çözeltilerini ve filtrelenmiş tamponları UV lamba ile kontrol et kalıntı tampon veya boya çözeltisi miktarına göre tehlikeli olmayan atık olarak bertaraf edilmelidir.
Kimyasallarla Çalışırken Dikkat Edilmesi Gereken Genel Tedbirler:
. Meydana getirdikleri reaksiyonlar genelde ekzotermik olduğundan, asit ve bazlar ayrı ayrı depolanmalıdır. Bazı asitler de aralarında geçimsiz olduklarından Asit/ asit geçimliliği ile ilgili bilgi için malzeme bilgi güvenlik formu MSDS ve diğer kimyasal veri tabanına bakılmalıdır.
. Kaynama, fokurdama ve şiddetli kimyasal tepkimelerin önlenmesi için asitler suya katılmalıdır. Tersi yapılmamalıdır.
. Korozif aşındırıcılar veya solventler çözücüler yavaş karıştırılmalı, parçalar bunların içerisinde çok yavaş batırılmalıdır.
. Kullanılan maddenin ambalaj veya etiketi üzerindeki veya malzeme güvenlik formlarındaki açıklamalar dikkatle okunmalıdır. Sözgelimi üzerine "kaynak yapmadan ya da metal kesme işleminden önce maddenin tam olarak kurumasını bekleyiniz" açıklaması hayati önem taşımaktadır ve aynen uyulmalıdır.
. Herhangi bir kimyasal türü için kullanılan kaplar karıştırmaya yol açabilecek biçimde diğer kimyasallar için kullanılmamalıdır.
. Kimyasal malzeme kapları, kesinlikle malzeme, yiyecek vb. koymak için kullanılmamalıdır. İşyeri dışına başka amaçla kullanılmak üzere çıkarılmamalıdır.
. Bilinmeyen bir kimyasal koklanarak ya da tadılarak tanınmaya çalışılmamalıdır.
. İşyeri ortamında açığa çıkabilecek gaz, toz, buhar halindeki kimyasalların çalışılan ortama yayılmadan emilmesini ve işyerinin havalandırılmasını sağlayan fanlar, çekme bacaları ve vantilatörler ile diğer havalandırma sistemleri çalıştırılmadan işe başlanmamalıdır. Bunlarda meydana gelen arızalar giderilinceye kadar çalışılmamalı, arıza onarımıyla görevli kişilerde çalışırken kişisel koruyucu ve donanılar kullanılmalıdır.
. Çalışılan kimyasallarla ilgili ilk yardım kuralları bilinmeli ve acil durumda yapılacak ilkyardım için her türlü malzeme hazır bulundurulmalıdır.
. Kimyasallar ısıdan ve darbeden uzak tutulmalı.
. Açığa çıkan küçük miktarlardaki kimyasallar bağlayıcı madde ile emdirilmeli.
. Çevrede sadece eğitilmiş personel bulundurulmalı. Tüm Çalışanlar gerekli olan tüm kişisel koruyucu ve donanımları kullanmalıdır.
. Kimyasallarla çalışılan bölgelerde herhangi bir şey yenilmemeli ve kesinlikle sigara kullanılmamalıdır.
. Çalışma bittikten sonra bir şey yemeden ve içmeden önce eller yıkanmalı, gerekiyorsa banyo yapılmalı ve her vardiya sonrası tüm vücut yıkanmalıdır.
. Tutuşabilir çözücülerin yanında alev ve elektrik kıvılcımı çıkaran araçlar kullanılmamalı ve bu tür işler yapılmamalıdır.
Kaynaklar
. Kocaeli Üni. Hereke Ö.İ.U. MYO. İş Sağlığı ve Güvenliği Programı. Kimyasal
Maddeler ve Tehlikeleri Ders Notları. Ögr.Gör. Ömer Güngör.
. İş Güvenliği. Prof. Dr. Nazmi Bilir. Hacettepe Üni. Yayınları.
. Çalışma Bakanlığı. Kimyasal Maddelerle Çalışma Yönetmeliği.
Ögr. Gör. Ömer Güngör
Kocaeli Üni. Hereke Ö.İ.U. MYO
Kimya ve Kimyasal İşleme Teknikleri Bölümü İşyeri Hekimliği ve İş Güvenliği
Uzmanlığı Eğiticisi
