Blog / Patlamadan Korunma Nedir?
Patlamadan Korunma Nedir?
Yanıcı gaz ve buhar risklerinin meydana gelmesi ihtimali olan tehlikeli bölgelerde kullanılan cihazların uygun seçilmesini ve kurulmasını, tehlikeli bölgelerin sınıflandırmasını ifade eder.
Patlayıcı Ortam; Yanıcı maddelerin gaz,sis,buhar ve tozların atmosferik şartlar altında hava ile oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında tümüyle yanabilen karışımı ifade eder.
Patlamadan Korunma Dokümanı ise işyerlerde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak amacıyla nasıl hareket edileceğini belirleyen namı diğer patlama riskinin analizi şeklinde hazırlanan dokümandır.
“Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik” 30.04.2013 tarih ve 28633 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik kapsamında;
Madde 6 - 1 İşveren, 29.12.2012 tarih ve 28512 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğine uygun risk değerlendirmesi çalışmalarını yaparken, patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin değerlendirilmesinde aşağıdaki hususları dikkate alır;
a Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı,
b Statik elektrik de dahil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve tehlikeli hale gelme ihtimalleri,
c İşyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler proseslerle bunların muhtemel karşılıklı etkileşimleri,
ç Olabilecek patlama etkisinin büyüklüğü,
2 Parlama veya patlama riski değerlendirilirken patlayıcı ortamların oluşabileceği yerlere açık olan veya açılabilen yerler de dikkate alınarak bir bütün olarak değerlendirilir.
Madde 10 – 1 İşveren 6.maddede belirtilen yükümlülüğünü yerine getirirken Patlamadan Korunma Dokümanını hazırlar.
Patlamadan korunma dokümanında; patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği, belirtilen riskler için alınacak önlemler, işyerinde patlayıcı ortam oluşturması ihtimali olan yerler, tehlike sınıflandırılması yapılmış bölgelerde uygulanacak asgari gereklilikler, çalışma yerleri ve uyarı cihazları da dahil olmak üzere iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi ve kontrolü ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak yapıldığı, işyerinde kullanılan tüm ekipmanın 25.04.2013 tarih ve 28628 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ‘İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’ne uygunluğu yazılı olarak bulunmalıdır.
Patlamadan korunma dokümanı işe başlamadan önce hazırlanır. Fakat işyerinde, iş ekipmanında veya iş organizasyonunda önemli bir değişiklik olduğunda yeniden gözden geçirilerek güncellenir.
Tehlikeli Yerlerin Sınıflandırılması
Tehlikeli yerler, patlayıcı ortam oluşma sıklığı ve bu ortamın devam etme süresi esas alınarak bölgeler halinde sınıflandırılır.
Bölge 0
Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık oluştuğu yerlerdir.
Bölge 1
Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerlerdir.
Bölge 2
Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler veya böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerlerdir.
Bölge 20
Havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşturabileceği yerlerdir.
Bölge 21
Normal çalışma şartlarında, havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozların ara sıra patlayıcı oluşturabileceği yerlerdir.
Bölge 22
Normal çalışma şartlarında, havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerlerdir.
Patlamadan Korunma Önlemleri
Patlama tehlikesine neden olabilecek yanıcı gazlar, buharlar, sisler veya tutuşabilir tozların isteyerek veya istemeyerek ortaya çıkması halinde, bunların güvenli bir yere uygun şekilde yönlendirilmesi veya uzaklaştırılması sağlanır.
Patlayıcı ortamı oluşturabilen statik elektrik oluşumunu önlemek için çalışanlara uygun malzemeden yapılmış kişisel koruyucu donanımlar verilir.
Tesis, ekipman, koruyucu sistemler ve bunlarla bağlantılı cihazların patlayıcı ortamda güvenle kullanılabileceği eğer Patlamadan Korunma Dokümanında belirtilmişse hizmete sokulabilir.
Gereken durumlarda patlama şartları oluşmadan önce, çalışanların sesli ve/veya görsel işaretlerle uyarılması ve ortamdan uzaklaştırılması sağlanır.
Patlamadan Korunma Dokümanında belirtildiği takdirde; bir tehlike durumunda çalışanların tehlikeli bölgeden anında ve güvenli olarak uzaklaştırılmasını sağlamak adına tahliye sistemi kurulur. Bu sistemin her an işler durumda bulunması şarttır.
Patlama yönünden güvenliğin sağlandığı kanıtlanmalı ve bu işlem patlamadan korunma konusunda eğitim almış ehil ve deneyimli kişiler tarafından yapılmalıdır.
Patlayıcı ortam olabilecek yerlerde uyarı işareti; üçgen şeklinde siyah kenarlı, sarı zemin üzerine sarı yazılı olmalı ve sarı zemin toplam işaret levhasının %50sini kaplayacak şekilde olmalıdır.
Tüm bu bilgiler ışığında; işyerinde patlamaya yol açacak maddeler ve ortamlar göz önünde bulundurularak, patlayıcı ortam oluşmasını önlemek adına konu ile ilgili risk değerlendirmesi yaptırmak, yazılı uyarı sistemi geliştirmek, patlama ihtimali olan yerleri koruma altına alarak Patlamadan Korunma Dokümanı hazırlanması şarttır.
PATLAMADAN KORUNMA DOKÜMANINDA ADI GEÇEN TERİMLER VE AÇIKLAMALARI
2.1 Patlayıcı atmosfer
Normal atmosfer şartları altında havanın gaz, buhar, buğu veya toz hâlindeki yanıcı maddelerle yaptığı karışım. Ateşleme olduktan sonra patlama yanmamış olan karışımın tamamına yayılır.
2.2 Patlayıcı gaz ortamı
Normal atmosfer şartları altında havanın gaz veya buhar hâlindeki yanıcı maddelerle yaptığı karışım. Ateşleme olduktan sonra patlama yanmamış olan karışımın tamamına yayılır.
Not - Üst patlayıcılık sınırının UEL üzerindeki bir yoğunluğa sahip bir karışım her zaman patlayıcı gaz ortamı oluşturmazsa da çok kısa sürede o duruma geçebilir. Bundan dolayı, bölge sınıflandırma amaçları bakımından söz konusu karışımın patlayıcı gaz ortamı olarak düşünülmesi tavsiye edilir.
2.3 Tehlikeli bölge
İçinde cihazların yapılması, kurulması ve kullanılması için özel tedbirlerin alınmasını gerektirecek miktarlarda patlayıcı gaz ortamı bulunan veya bulunması beklenen bölge.
2.4 Tehlikesiz bölge
İçinde cihazların yapılması, kurulması ve kullanılması için özel tedbirlerin alınmasını gerektirecek miktarlarda patlayıcı gaz ortamı bulunmayan veya bulunması beklenmeyen bölge.
2.5 Kuşaklar
Tehlikeli bölgeler patlayıcı gaz ortamının oluşma sıklığına ve süresine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılır:
2.5.1 Kuşak 0
İçinde gaz, buhar veya buğu hâlinde yanıcı maddelerin havayla karışımından meydana gelen patlayıcı gaz ortamının devamlı veya çok uzun süreli veya sıklıkla bulunduğu bölge.
2.5.2 Kuşak 1
İçinde gaz, buhar veya buğu hâlinde yanıcı maddelerin havayla karışımından meydana gelen patlayıcı gaz ortamının normal çalışmada ara sıra bulunduğu bölge.
2.5.3 Kuşak 2
İçinde gaz, buhar veya buğu hâlinde yanıcı maddelerin havayla karışımından meydana gelen patlayıcı gaz ortamının normal çalışmada ara sıra bulunması ihtimalinin zayıf olduğu, eğer bulunursa sadece çok kısa süreyle devam ettiği bölge.
Not 1 - Bu tarifte “devamlı bulunma” tabiri yanıcı atmosferin mevcut olduğu toplam süre anlamındadır. Bu süre normal olarak toplam boşalma süresi ile boşalma durduktan sonra yanıcı atmosferin dağılması için geçen zamanın toplamıdır. Ek B’de yer alan “devam etme süresi” özel olarak yanıcı atmosferin mevcut olduğu toplam zamanın sadece bir bölümüne atıf yapmaktadır.
Not 2 - Oluşma sıklığına ve süresine ait göstergeler ilgili sanayi veya uygulamaya ilişkin kurallardan elde edilebilir.
2.6 Boşalma kaynakları
Patlayıcı gaz ortamı oluşacak şekilde atmosfere yanıcı gaz, buhar veya sıvının boşalmaya başladığı nokta veya yer.
2.7 Boşalma dereceleri
Patlayıcı gaz ortamının oluşma sıklığı ve ihtimalinin azalan sırasına göre aşağıda listelenen üç temel
boşalma derecesi vardır:
a Sürekli derece,
b Ana derece,
c Tali ikincil derece.
Bir boşalma kaynağı bu boşalma derecelerinden birine veya birden fazla derecenin birleşimine sahip olabilir.
2.7.1 Sürekli boşalma derecesi
Devamlı olması veya sık sık meydana gelmesi veya uzun sürelerle devam etmesi beklenen boşalma.
2.7.2 Ana boşalma derecesi
Normal çalışmada periyodik olarak veya ara sıra meydana gelmesi beklenen boşalma
2.7.3 Tali ikincil boşalma derecesi
Normal çalışmada meydana gelmesi beklenmeyen, meydana gelse bile seyrek olarak ve kısa sürelerle oluşan yayılma.
2.8 Boşalma hızı
Boşalma kaynağından birim zamanda çıkan yanıcı gaz veya buhar miktarı.
2.9 Normal çalışma
Cihazların tasarım parametreleri içinde çalışması durumu.
Not 1 - Çok az miktarda yanıcı madde boşalması normal çalışmanın bir parçası olabilir. Örnek olarak,
pompalanan sıvıyla ıslanma esasına dayanan contalardan kaynaklanan boşalma gösterilebilir.
Not 2 - Acil tamiri veya cihazın kapatılmasını gerektiren arızalar pompa sızdırmazlık keçelerinin ve flanş contalarının bozulması veya kaza ile oluşan dökülmeler gibi normal çalışmanın parçası sayılmadıkları gibi felakete yol açan arızalar olarak da düşünülmezler.
Not 3 - Normal çalışma yol verme ve kapatma durumlarını içerir.
2.10 Havalandırma
Rüzgar, sıcaklık farkları veya suni yollarla vantilatör veya aspiratör gibi havanın hareket ederek yerini temiz havanın alması.
2.11 Patlayıcılık sınırları
Not - Patlayıcılık sınırı ile yanıcılık sınırı terimleri eşdeğerdir. IEC 60079-20 ve IEC 61179-1’de yanıcılık
sınırı tabiri kullanılmış olup diğer bütün standardlarda patlayıcılık sınırı terimi kullanılmıştır.
2.11.1 Alt patlayıcılık sınırı LEL
Havadaki yanıcı gaz veya buhar yoğunluğunun gaz ortamının patlamasına yol açmadığı alt sınır.
2.11.2 Üst patlayıcılık sınırı UEL
Havadaki yanıcı gaz veya buhar yoğunluğunun gaz ortamının patlamasına yol açmadığı üst sınır
2.12 Bir gazın veya buharın bağıl yoğunluğu
Aynı basınçta ve sıcaklıktaki havanın yoğunluğuna göre gazın veya buharın yoğunluğu havanın değeri 1,0’e eşittir.
2.13 Yanıcı madde
Kendisi yanabilen veya yanabilir gaz, buhar veya buğu çıkarabilen madde.
2.14 Yanıcı sıvı
Öngörülebilen çalışma şartlarında yanabilir buhar çıkarabilen madde.
2.15 Yanıcı gaz veya buhar
Hava ile belli oranda karıştığı zaman patlayıcı gaz ortamı oluşturan gaz veya buhar.
2.16 Yanıcı buğu
Patlayıcı atmosfer oluşturacak şekilde havaya yayılmış olan yanıcı sıvı damlacıkları.
2.17 Parlama noktası
Belirli standard şartlar altında bir sıvının alevlenebilir buhar/hava karışımı oluşturacak miktarda buhar çıkardığı en düşük sıvı sıcaklığı.
2.18 Kaynama noktası
101,3 kPa 1013 mbar ortam basıncında kaynayan bir sıvının sıcaklığı.
Not - Sıvı karışımlar için kullanılması gereken başlangıç kaynama noktası, standard bir lâboratuvarda
fraksiyonlarına ayırmadan damıtma yoluyla tesbit edildiği şekliyle, mevcut sıvı serisinin en düşük
kaynama noktasını gösterir.
2.19 Buhar basıncı
Bir katı veya sıvı kendi buharıyla dengede iken oluşan basınç. Bu basınç maddenin ve sıcaklığın
fonksiyonudur.
2.20 Patlayıcı gaz ortamının alev alma sıcaklığı
Belirtilen şartlar altında, gaz veya buhar hâlindeki yanıcı madde ile havanın yaptığı karışımın alev aldığı, ısıtılmış bir yüzeyin en düşük sıcaklığı.
Not - IEC 60069-4 ve IEC 60069-4A’da bu sıcaklığın belirlenmesi için kullanılan standard bir metot vardır.
2.21 Kuşak yayılma sınırı
Boşalma kaynağından her hangi bir yönde gaz/hava karışımının seyreltilerek alt patlayıcılık sınırının altına düştüğü uzaklık.
2.22 Sıvılaştırılmış yanıcı gaz
Sıvı olarak depolanan ve kullanılan, ortam sıcaklığında ve atmosfer basıncında yanıcı bir gaz olan yanıcı madde.
Bölge Sınıflandırma Amacı Nedir?
Bölge sınıflandırma, patlayıcı gaz ortamlarının meydana gelebileceği yerlerde, cihazların bu ortamda emniyetle kullanılabilmesini temin etmek üzere, cihazların seçilmesini ve montajını kolaylaştırmak amacıyla, gaz gruplarını ve sıcaklık sınıflarını dikkate alarak, ortamın analiz edilmesi ve sınıflandırılması metodudur.
Patlayıcı Gaz Ortamının Hiçbir Zaman Oluşmamasını Garanti Edebilir miyiz?
Yanıcı malzemelerin kullanıldığı çoğu pratik durumda, patlayıcı gaz ortamının hiçbir zaman oluşmamasını garanti etmek çok zordur. Cihazların hiçbir zaman ateşleme kaynağı oluşturmamasını sağlamak ta zor olabilir. Bundan dolayı, patlayıcı gaz ortamlarının oluşma ihtimali yüksek olan yerlerde ateşleme kaynağı oluşturma ihtimali düşük olan cihazların kullanılmasına güvenilmelidir. Bunun tersine, patlayıcı gaz ortamının oluşma ihtimalinin düşürüldüğü yerlerde, daha az sıkı standardlara göre yapılmış cihazlar kullanılabilir.
Tesisin veya tesis tasarımının basit bir incelemesi ile tesisin hangi bölümlerinin üç kuşak tarifine Kuşak 0, 1 ve 2 eşitlenebileceğine karar verilmesi mümkün olabilir mi?
Tesisin veya tesis tasarımının basit bir incelemesi ile tesisin hangi bölümlerinin üç kuşak tarifine Kuşak 0, 1 ve 2 eşitlenebileceğine karar verilmesi nadiren mümkün olabilir. Bundan dolayı, daha detaylı bir yaklaşıma ihtiyaç vardır ve bu da patlayıcı gaz ortamının temel oluşma ihtimalinin analizini içerir.
İlk adım, bunun meydana gelme ihtimalinin Kuşak 0, Kuşak 1 ve Kuşak 2 tariflerine göre kıymetlendirilmesidir. Boşalmanın sıklık ve süresi dolayısıyla derecesi, boşalma hızı, yoğunluk, hareket hızı, havalandırma ve kuşağın tipini ve/veya yayılma sınırlarını etkileyen diğer faktörler belirlendikten sonra, etraftaki bölgelerde patlayıcı gaz ortamının muhtemel varlığının tesbit edilmesi için sağlam bir temel elde edilmiş olur.
Bundan dolayı bu yaklaşım yanıcı malzeme ihtiva eden, dolayısıyla boşalma kaynağı olabilen her proses cihazı için detaylı değerlendirme yapılmasını gerektirir.
Özellikle, tasarım veya uygun işletme prosedürleri ile Kuşak 0 ve Kuşak 1 bölgeleri adet ve yayılma sınırı olarak asgariye indirilmelidir. Başka bir deyişle, tesisler esas olarak Kuşak 2 veya tehlikesiz olmalıdır. Yanıcı malzemenin boşalmasını önlemek mümkün değilse, proses cihazları sadece tali boşalma derecesine sahip olanlarla sınırlı olmalı, bu da yapılamazsa yani ana ve sürekli boşalma derecesine sahip boşalmalar önlenemezse boşalmalar sadece sınırlı miktarda ve hızda tutulmalıdır. Gereken durumlarda proses cihazlarının tasarım, işletme ve yerleşimi, anormal şartlarda çalışırken bile atmosfere boşalan yanıcı malzeme en düşük miktarda kalacak şekilde olmalıdır.
Tesis sınıflandırıldıktan ve bütün gerekli kayıtlar yapıldıktan sonra, bölge sınıflandırmasından sorumlu olan kişilerle görüşülmeden teçhizatta ve işletme prosedürlerinde hiçbir değişiklik yapılmamalıdır. Yetkisiz işlem yapılması bölge sınıflandırmasını geçersiz kılabilir. Bölge sınıflandırmasını etkileyen teçhizattan bakımı yapılanlar tekrar hizmete verilmeden önce emniyeti etkileyen hususlarda orijinal tasarım bütünlüğünün bozulmadığı yeniden montaj sırasında ve sonrasında dikkatle kontrol edilmelidir.
Bölge Sınıflandırması kim tarafından yapılmalı ve ne kadar sürede bir tekrar edilmelidir?
Bölge sınıflandırması yanıcı malzemeler, prosesler ve teçhizat özellikleri hakkında bilgiye sahip olan kişiler tarafından emniyet, elektrik, makina ve diğer mühendislik personeline danışılarak yapılmalıdır.
Bölge sınıflandırması; başlangıç proses ve enstrümantasyon hat şemaları ile başlangıç yerleşim planları mevcut ve teyitli iken ve tesisin ilk çalıştırılmasından önce yapılmalıdır. Tesisin ömrü boyunca gözden geçirmeler yapılmalıdır.
Tehlikeli bölge kuşak tiplerini belirlemenin temel unsurları nedir?
Tehlikeli bölge kuşak tiplerini belirlemenin temel unsurları boşalma kaynaklarının tesbiti ve boşalma derecelerinin belirlenmesidir.
Patlayıcı gaz ortamı sadece yanıcı gaz veya buharın hava ile birlikte mevcut olması hâlinde oluşabileceği için, bu yanıcı maddelerin ilgilenilen bölgede mevcut olmasının mümkün olup olmadığına karar verilmesi gerekir. Genel olarak, bu gazlar ve buharlar ve bunların oluşmasına sebep olan yanıcı sıvı ve katı maddeler tamamen kapatılmış olan veya olmayan proses teçhizatının içinde bulunur. Bir proses tesisinin içinde yanıcı bir atmosferin nerede mevcut olabileceğinin veya bir proses tesisinin dışında yanıcı maddelerin boşalmasının nerede yanıcı atmosfer meydana getirebileceğinin belirlenmesi önemlidir
Bölgeye önemli miktarda gaz sızıntısı olması hangi tedbirler ile önlenebilir?
Boşalma kaynağının bölgenin dışında veya bitişikteki başka bir bölgede olması hâlinde, bölgeye önemli miktarda gaz sızıntısı olması aşağıdakilere benzer tedbirlerle önlenebilir:
a Fiziki engellerin kullanılması,
b Bölgede bitişik tehlikeli bölgeye nazaran yeterli seviyede yüksek basıncın tutulması suretiyle patlayıcı gaz ortamının sızmasının önlenmesi,
c Bölgenin yeterli taze hava akımı ile tahliye edilmesi, böylece yanıcı gaz veya buharın girebileceği bütün açıklıklardan havanın dışarı çıkmasının sağlanması.
Boşalma Hızı hangi parametrelere bağlıdır?
a Boşalma kaynağının geometrik şekli
Bu husus boşalma kaynağının fiziksel özelliğiyle ilgilidir, açık yüzey, kaçak yapan flanş gibi Ek A,
b Boşalma hareket hızı
Belli bir boşalma kaynağı için, boşalma hızı boşalma hareket hızı ile doğru orantılı olarak artar. Proses teçhizatında bulunan bir ürün için, yayılma hareket hızı proses basıncına ve boşalma kaynağının geometrik şekline bağlıdır. Bir yanıcı gaz veya buhar bulutunun büyüklüğü yanıcı buhar boşalma hızı ve dağılma hızı ile belirlenir. Bir kaçak noktasından yüksek hızda akan gaz veya buhar koni şeklinde bir jet akımı meydana getirir ve havayı iterek kendi kendini seyreltir.
c Yoğunluk
Yayılan karışımdaki yanıcı gaz veya buhar yoğunluğu arttıkça boşalma hızı da yükselir.
d Yanıcı sıvının uçuculuğu
Bu husus esas olarak buhar basıncına ve buharlaşma ısısına entalpi bağlıdır. Buhar basıncı bilinmiyorsa, kaynama noktası veya parlama noktası rehber olarak alınabilir.
Eğer parlama noktası yanıcı gazın ilgili azami sıcaklığından yüksekse patlayıcı gaz ortamı meydana gelemez. Parlama noktası ne kadar düşük olursa kuşağın yayılma sınırı da o kadar büyük olur. Eğer yanıcı madde buğu oluşturacak şekilde yayılırsa mesela püskürtme ile maddenin parlama noktasının altında patlayıcı gaz ortamı oluşabilir.
Not 1 - Yanıcı gazların parlama noktaları, özellikle karışımlar söz konusu olduğunda, kesin fiziksel miktarlar değildir.
Not 2 - Bazı sıvılar örneğin bazı halojenleştirilmiş hidrokarbonlar patlayıcı gaz ortamı oluşturma kabiliyetine sahip olmakla beraber bir parlama noktasına sahip değildir. Bu gibi durumlarda alt patlayıcılık sınırında doymuş yoğunluğa karşılık gelen sıvı sıcaklığı ile ilgili azami sıcaklığı mukayese edilmelidir.
e Sıvı sıcaklığı
Buhar basıncı sıcaklıkla artar, böylece buharlaşmadan dolayı boşalma hızını yükseltir.
Not - Sıvının sıcaklığı boşaldıktan sonra sıcak bir yüzey veya yüksek ortam sıcaklığı gibi sebeplerden dolayı yükselebilir.
Alt patlayıcılık sınırı LEL ile Kuşağın yayılma sınırında nasıl bir orantı vardır?
Belirli bir yayılma hacmi için, LEL ne kadar düşük olursa kuşağın yayılma sınırı o kadar büyük olur.
Tecrübe göstermiştir ki, hacmen % 15 LEL değerine sahip amonyak boşalması açık havada hızla dağılır ve bundan dolayı patlayıcı gaz ortamının sınırları ihmal edilebilecek kadar küçük olur.
Havalandırma ile Kuşağın yayılma sınırında nasıl bir orantı vardır?
Normal olarak havalandırma arttıkça kuşağın yayılma sınırı küçülür. Havalandırmaya mani olan engeller kuşağın yayılma sınırlarını arttırabilir. Diğer taraftan, setler, duvarlar ve tavanlar gibi bazı engeller kuşağın yayılma sınırlarını kısıtlar. Büyük bir tavan vantilatörüne sahip olan ve yan tarafları binanın bütün bölümlerinden havanın serbestçe geçmesine izin verecek şekilde açık olan bir kompresör binası iyi havalandırılmış sayılır ve açık hava alanı olarak ele alınır “orta” derece ve “iyi” kullanışlılık.
Gazın veya buharın boşaldıktan sonraki bağıl yoğunluğu
Eğer gaz veya buhar havadan önemli ölçüde hafifse yukarıya doğru hareket eder. Eğer önemli ölçüde ağırsa zemin seviyesinde birikir. Kuşağın yatay yayılma sınırı zemin seviyesinde artan bağıl yoğunlukla artar, kaynağın yukarısında azalan bağıl yoğunlukla artar.
Not 1 - Pratik uygulamalar için 0,8’den küçük bağıl yoğunluğa sahip gaz veya buharlar havadan hafif sayılır. Bağıl yoğunluğu 1,2’den büyük olanlar ise havadan ağır sayılır. Bu iki değer arasında kalanlar için her iki ihtimal de dikkate alınmalıdır.
Not 2 - Havadan hafif gazlar ve buharlar için düşük hareket hızındaki kaçaklar hızla yukarıya doğru dağılır. Ancak çatının olması kaçınılmaz bir şekilde altında oluşacak genişlemeyi arttırır. Eğer kaçak serbest jet hareketi ile hızlı bir şekilde meydana gelirse, çekilen havanın gazı veya buharı seyreltmesine rağmen, gaz/hava karışımının alt yanıcılık sınırının üzerinde kaldığı mesafe artar.
Not 3 - Havadan ağır gazlar ve buharlar için düşük hareket hızındaki kaçaklar aşağıya doğru akma eğilimindedir ve atmosferik difüzyon yoluyla emniyetle dağılmadan önce zemin üzerinde uzak mesafelere kadar gidebilir. Bundan dolayı, değerlendirilmekte olan sahanın topografik yapısına özel dikkat sarf edilmeli, gaz ve buharın toplanabileceği oyuklar ve daha aşağı seviyelere giden meyilli yerlerin belirlenmesi için çevredeki arazi dikkatle incelenmelidir. Eğer kaçak serbest jet hareketi ile yüksek hızda meydana gelirse, havanın çekilmesi ile gaz/hava karışımının alt yanıcılık sınırının altına düşmesi düşük hızlı kaçaklara nazaran daha kısa bir mesafede gerçekleşir.
Not 4 - Kriyojenik yanıcı gazların sıvılaştırılmış doğal gaz gibi bulunduğu bölgelerin sınıflandırması yapılırken dikkatli olunmalıdır. Ortama bırakılan gazlar düşük sıcaklıklarda havadan ağır olurken ortam sıcaklığına yaklaşırken havadan hafif olabilir.
Patlamadan Korunma için Dikkate alınması gereken diğer faktörler
a İklim şartları
Gaz veya buharın atmosferde dağılma hızı rüzgâr hızıyla doğru orantılı olarak artar, fakat türbülans difüzyonunu başlatmak için 2 ila 3 m/s asgari hıza ihtiyaç vardır. Bu hızın altında gaz veya buhar tabakalaşır ve emniyetli dağılma mesafesi büyük ölçüde artar. Büyük kaplar ve yapılarla korunmuş olan tesis alanlarında havanın hızı rüzgâr hızından önemli ölçüde düşük olabilir, ancak hava hareketinin teçhizat tarafından engellenmesi düşük rüzgâr hızlarında bile türbülansın sürdürülmesini sağlar.
Not 1 - Ek B’de Madde B.4, havalandırmanın açık havada yanıcı madde yayılmasını seyreltme hızını belirlemek için 0,5 m/s rüzgâr hızının uygun olduğu belirtilmiştir. Bu düşük rüzgâr hızı, tabakalaşma eğilimini hesaplamayı karmaşık hale getirse de, muhafazakar bir yaklaşımı korumak üzere, bu maksat için uygundur.
Not 2 - Normal uygulamada bölge sınıflandırmasında tabakalaşma eğilimi dikkate alınmaz, zira bu eğilime yol açan şartlar nadiren oluşur ve sadece kısa sürelerle meydana gelir. Ancak, belirli şartlar için uzun süreli düşük rüzgâr hızları bekleniyorsa, kuşağın yayılma sınırı hesaplanırken dağılmayı sağlamak için gereken ilave mesafe dikkate alınmalıdır.
b Topografya
Bazı sıvılar havadan daha az yoğundur ve suyla kolay karışmaz. Bu gibi sıvılar suyun yüzeyine yayılabilir zeminin üzerinde, tesis drenaj borularında veya boru hendeklerinde ve orijinal dökülme noktasından uzak bir yerde ateş alabilir. Böylece tesisin daha büyük bir bölümünü tehlikeye atabilir.
Tesisi yerleşimi, mümkünse patlayıcı gaz ortamlarının hızla dağılmasına imkan verecek şekilde tasarlanmalıdır. Normal olarak Kuşak 2 olarak sınıflandırılacak olan kısıtlı havalandırmaya sahip alanlar çukurlar ve hendekler gibi Kuşak 2 olarak sınıflandırılmalıdır. Diğer taraftan pompalama tesisleri için kullanılan geniş alçak sahalar ve boru sahalarının bu kadar sıkı ele alınmasına gerek yoktur.
Patlamadan Korunma da Havalandırma Kriterleri
Genel
Atmosfere salınan gaz veya buhar dağılma ve difüzyon yoluyla havada seyrelerek yoğunluğu alt patlayıcılık sınırının altına düşer. Havalandırma, yani boşalma kaynağının etrafındaki varsayılan hacimde bulunan atmosferin temiz hava ile yer değiştirmesini sağlayan hava hareketi dağılmayı hızlandırır. Uygun havalandırma hızları aynı zamanda patlayıcı gaz ortamının kalıcılığına mani olarak kuşağın tipini de etkiler.
Temel havalandırma tipleri
Havalandırma, havanın rüzgârla ve/veya sıcaklık farklılıklarıyla veya vantilatör gibi suni yollarla hareket ettirilmesiyle elde edilir. Bundan dolayı, iki temel havalandırma tipi vardır:
a Tabii havalandırma,
b Suni havalandırma genel veya mahalli.
Havalandırma derecesi
En önemli faktör, havalandırmanın derecesinin veya miktarının doğrudan doğruya boşalma kaynaklarının tipiyle ve bunlara karşılık gelen boşalma hızlarıyla ilgili olmasıdır. Bu husus, ister rüzgâr hızı ister birim zamanda hava değişimi olsun, havalandırmanın tipinden bağımsızdır. Böylece, tehlikeli bölgede en uygun havalandırma şartları elde edilebilir. Muhtemel boşalma hızlarına göre havalandırma miktarı ne kadar fazla olursa kuşakların tehlikeli bölgelerin yayılma sınırları o kadar küçük olur. Bazen bu sınırlar ihmal edilebilecek kadar küçülür tehlikesiz bölge.
Havalandırmanın kullanılabilirliği
Havalandırmanın kullanılabilirliğinin patlayıcı gaz ortamının varlığı veya oluşumu, bundan dolayı kuşak tipi üzerinde etkisi vardır.
Not - Havalandırma derecesi ve kullanılabilirlik seviyesi kavramlarını birleştirilmesi ile kuşak değerlendirmesi için nicelikli bir model elde edilir
Dokümantasyon
Genel
Bölge sınıflandırmasının nihai karara götüren bütün adımlar uygun biçimde dokümante edilecek şekilde yapılması tavsiye edilir.
Tesiste kullanılan bütün proses teçhizatının bölge sınıflandırmasıyla ilgili olan bu özellikler listelenmeli ve bu özellikler molekül ağırlığı, parlama noktası, kaynama noktası, ateş alma sıcaklığı, buhar basıncı, buhar yoğunluğu, patlayıcılık sınırları, gaz grubu ve sıcaklık sınırını IEC 60079-20 içermelidir.
Bölge sınıflandırma çalışmasının sonuçları ve bunun üzerinde sonradan yapılan değişiklikler kayıt altına alınmalıdır.
Çizimler, veri föyleri ve çizelgeler
Bölge sınıflandırma dokümanları, kuşakların tiplerini ve yayılma sınırlarını, duruma göre ateş alma sıcaklıklarını ve dolayısıyla sıcaklık gruplarını ve gaz grubunu gösteren planları ve profilleri içermelidir.
Bir bölgenin topografik yapısı kuşakların yayılma sınırlarını etkilerse bu husus dokümante edilmelidir.
Dokümanlar ayrıca aşağıdakilere benzer diğer ilgili bilgileri de içermelidir:
a Boşalma kaynaklarının yerleri ve kimlikleri. Büyük ve karmaşık tesisler veya proses alanları için boşalma kaynaklarını listelemek ve numaralandırmak faydalı olabilir. Böylece bölge sınıflandırma veri föyleri ile çizimler arasında çapraz referans yapılabilir.
b Binalardaki açıklıkların konumları kapılar, pencereler, havalandırma giriş ve çıkış noktaları gibi.
Patlamadan Korunma Dokümanı Hangi İşyerlerinde Hazırlanmalıdır veya Zorunlu mudur?
İşyerlerinde; yanıcı kimyasal maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarının atmosferik şartlar altında hava ile oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında tümüyle yanabilen karışımları çalışanlar ve işyeri güvenliği açısından önemli tehlike kaynağı oluşturmaktadır. Kimyasal gaz ve toz patlamaları sonucunda can ve mal kayıpları meydana gelmekte, çalışanlar ve işverenler önemli zararlar görmektedir. İşverenlerin çalışanlarını patlamadan koruma yükümlülüğü “Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelikte” belirtilmiştir. Patlayıcı ortam oluşabilecek tüm yerlerde ekipman ve koruyucu sistemlerin uygun kategorilere göre seçilmesi, patlama önleme ve patlamadan korunma amacıyla, işyerinde yapılan işlemlerin doğasına uygun teknik ve organizasyona yönelik tüm önlemlerin işverenler tarafından alınması, patlayıcı ortamların ve muhtemel patlamanın değerlendirilmesi ve “Patlamadan Korunma Dokümanı” olarak isimlendirilen belgelerin hazırlanması zorunludur.
Patlamadan Korunma Dokümanındaki AMAÇ nedir?
Bu bildiride amaç, işyerlerindeki patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların korunması için hazırlanması yasal bir yükümlük olan, tehlikeli bölgeler ile risk değerlendirmesi sonucu alınması gerekli teknik ve organizasyonel tedbirlerin belirlendiği patlamadan korunma dokümanın hazırlanması hakkında ilgilileri bilgilendirmektir.
Patlamadan Korunma Dokümanında ÖZELLİKLE yer alması gereken bilgiler nelerdir?
Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmeliğin 10. Maddesine göre, hazırlanacak patlamadan korunma dokümanınında;
a Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği,
b Bu Yönetmelikte belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınacak teknik ve organizasyonel önlemler,
b Tehlikeli bölgele olarak sınıflandırılmış yerler,
özellikle yer alması gerektiği belirtilmiştir.
PATLAMA RİSKİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ NASIL OLMALIDIR?
A Risk Değerlendirme Yönteminin Tanımlanması
Patlama riskinin değerlendirilmesinde, PHA Proses tehlike analizi, HAZOP, LOPA, BOW-TIE gibi risk değerlendirmesi metotlarının kullanılması uygun olacaktır. Uygulanacak risk değerlendirmesi metodu açıklanmalıdır.
B Risk Değerlendirmesinde dikkat edilecek hususlar:
Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmeliğin 6 Maddesine göre, risk değerlendirmesi yaparken patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin değerlendirmesinde aşağıdaki hususları dikkate alınmalıdır.
a İşyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler, prosesler ile bunların muhtemel karşılıklı etkileşimleri,
Patlama risk değerlendirmesi yapılması sırasında prosesler ve varsa diğer proseslerle etkileşimi üzerinde durulmalıdır. Ayrıca risk değerlendirilmesi sırasında, kullanılan kimyasal maddelerin parlama noktası, kendi kendine tutuşma noktası, patlama limitleri, kaynama noktası, yoğunluk, gaz veya buharının havaya göre yoğunluğu vb güvenlik kriterlerini bilmemiz gerekmektedir. Proses tanımlaması ve kimyasalların güvenlik parametreleri dokümanda yer almalıdır.
b Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı,
Öncelikle patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi için, ikame, konsantrasyonları sınırlandırma ve inertleştirme gibi yöntemlere öncelik verilmelidir.
c Statik elektrik de dahil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri,
EN 1127-1 Patlayıcı Ortamlar - Patlamayı Önleme Ve Korunma – Bölüm 1: Temel Kavramlar Ve Metodoloji standardında belirtilen tutuşturucu kaynakların tehlikeli bölgelerde aktif hale gelmesi değerlendirilerek, bu bölgelerde kullanılacak iş ekipmanlarının bölge sınıfına uygun olarak seçiminin yapılması gerekmektedir.
d Olabilecek patlamanın etkisinin büyüklüğü ve patlamanın etkisinin azaltılması,
Meydana gelebilecek bir patlamada, patlamanın etkisinin hafifletilmesi alınacak önlemler patlamaya dayanıklı tasarım, patlama kapakları, patlama bastırma ve patlamanın izole edebilecek sistemler değerlendirilmelidir.
PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
Yanıcı gaz veya buhar risklerinin meydana gelmesi ihtimali olan tehlikeli bölgelerde kullanılan cihazların uygun şekilde seçilmesini ve kurulmasını sağlamak amacıyla söz konusu tehlikeli bölgelerin sınıflandırılması yapılmaktadır.
TS 3491 EN 60079-10 Patlayıcı Gaz Ortamlarında Kullanılan Elektrik Cihazları İçin Genel Kurallar – Bölüm 10: no.lu standardına göre tehlike bölge, Tehlikeli bölge İçinde cihazların yapılması, kurulması ve kullanılması için özel tedbirlerin alınmasını gerektirecek miktarlarda patlayıcı gaz ortamı bulunan veya bulunması beklenen bölge olarak tanımlanmaktadır.
Tehlikeli yerler, patlayıcı ortam oluşma sıklığı ve bu ortamın devam etme süresi esas alınarak, bölgeler halinde sınıflandırılır.
Bölge 0
Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süre ya da sık sık oluştuğu yerler.
Bölge 1
Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler.
Bölge 2
Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler.
Bölge 20
Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşabilecek yerler.
Bölge 21
Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler.
Bölge 22
Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde yanıcı tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler.
TEHLİKELİ BÖLGE HESAPLAMASINDA KRİTERLER
A Boşalma kaynakları
Patlayıcı gaz ortamı oluşacak şekilde atmosfere yanıcı gaz, buhar veya sıvının boşalmaya başladığı nokta veya yer olarak tanımlanmaktadır.
B Boşalma dereceleri
Patlayıcı gaz ortamının oluşma sıklığı ve ihtimalinin azalan sırasına göre aşağıda listelenen üç temel boşalma derecesi vardır:
a Sürekli boşalma derecesi veren kaynaklar
· Sabit bir çatı tankında bulunan ve atmosfere kalıcı havalandırması olan yanıcı bir sıvının yüzeyi,
· Atmosfere devamlı olarak veya uzun sürelerle açık olan yanıcı bir sıvının yüzeyi su/yağ ayırıcısı gibi.
b Ana boşalma derecesi veren kaynaklar
· Normal çalışmada yanıcı madde yayması beklenen pompa, kompresör ve vana keçeleri,
· Kaplarda bulunan ve normal çalışmada su tahliye edilirken atmosfere yanıcı madde yayması mümkün olan su tahliye noktaları,
· Normal çalışmada atmosfere yanıcı madde yayması beklenen numune alma noktaları,
· Normal çalışmada atmosfere yanıcı madde yayması beklenen tahliye vanaları, havalandırma vanaları ve diğer açıklıklar.
c Tali boşalma derecesi veren kaynaklar
· Normal çalışmada yanıcı madde yayması beklenmeyen pompa, kompresör ve vana keçeleri,
· Normal çalışmada yanıcı madde yayması beklenmeyen flanşlar, bağlantılar ve boru bağlantı parçaları,
· Normal çalışmada atmosfere yanıcı madde yayması beklenmeyen numune alma noktaları,
· Normal çalışmada atmosfere yanıcı madde yayması beklenmeyen tahliye vanaları, havalandırma vanaları ve diğer açıklıklar.
C Gazın veya buharın boşalma hızı
Boşalma hızı ne kadar yüksek olursa tehlikeli bölgenin yayılma sınırı da o kadar büyük olur.
Boşalma hızının kendisi de aşağıdaki parametrelere bağlıdır
a Boşalma kaynağının geometrik şekli
Bu husus boşalma kaynağının fiziksel özelliğiyle ilgilidir, açık yüzey, kaçak yapan flanş gibi
b Boşalma hareket hızı
Belli bir boşalma kaynağı için, boşalma hızı boşalma hareket hızı ile doğru orantılı olarak artar.
c Yoğunluk
Yayılan karışımdaki yanıcı gaz veya buhar yoğunluğu arttıkça boşalma hızı da yükselir.
d Yanıcı sıvının uçuculuğu
Bu husus esas olarak buhar basıncına ve buharlaşma ısısına entalpi bağlıdır. Buhar basıncı bilinmiyorsa, kaynama noktası veya parlama noktası rehber olarak alınabilir. Parlama noktası ne kadar düşük olursa kuşağın yayılma sınırı da o kadar büyük olur.
e Sıvı sıcaklığı
Buhar basıncı sıcaklıkla artar, böylece buharlaşmadan dolayı boşalma hızını yükseltir.
D Alt patlayıcılık sınırı LEL
Belirli bir yayılma hacmi için, LEL ne kadar düşük olursa tehlikeli bölgenin yayılma sınırı o kadar büyük olur.
% 15 LEL değerine sahip amonyak boşalması açık havada hızla dağılır ve bundan dolayı patlayıcı gaz ortamının sınırları ihmal edilebilecek kadar küçük olur.
E Havalandırma
Normal olarak havalandırma arttıkça kuşağın yayılma sınırı küçülür.
Havalandırmaya mani olan engeller kuşağın yayılma sınırlarını arttırabilir.
F Gazın veya buharın boşaldıktan sonraki bağıl yoğunluğu
Eğer gaz veya buhar havadan önemli ölçüde hafifse yukarıya doğru hareket eder. Eğer önemli ölçüde ağırsa zemin seviyesinde birikir.
Kuşağın yatay yayılma sınırı zemin seviyesinde artan bağıl yoğunlukla artar, kaynağın yukarısında azalan bağıl yoğunlukla artar.
TEHLİKELİ BÖLGE BELİRLENMESİ İÇİN ÖRNEK HESAPLAMA
EN 60079-10-1 Standartlna göre yapılan örnek hesaplama aşağıda belirtilmiştir.
Yayılma özellikleri ve güvenlik parametreleri:
Yanıcı madde: Metan gazı
Boşalma kaynağı: Boru bağlantısı
Metanın molekül kütlesi: 16,05 kg/kmol
Boşalma derecesi: Tali
Emniyet faktörü, k: 0,5
Boşalma hızı, dG/dtmax : 1 kg/s
Alt patlayıcılık sınırı, LEL: % 5
Alt patlayıcılık sınırı LELm: 0,416x 10 -3 x M x LELv= 0,033 kg/m3
Havalandırma özellikleri
Açık hava durumu
Asgari rüzgâr hızı: 0,5 m/s
Sağlanan hava değişimi sayısı C: 0,03 /s
Kalite faktörü f : 1
Ortam sıcaklığıT: 15 ºC 288 K
Sıcaklık katsayısı T/293 K: 0,98
Asgari volumetrik temiz hava akış hızı:
= 59,3 m3/s
Teorik Vz hacminin tahmin edilmesi:
= 2000 m3
Kalıcılık Süresi Alan içerisinde
=123 s
Havalandırma:
Havalandırma için üç kullanılabilirlik seviyesi verilmiştir;
• İyi:Havalandırma pratik olarak sürekli mevcuttur.
• Orta:Havalandırmanın normal çalışmada sürekli mevcut olması beklenir. Ancak seyrek ve kısa süreli kesinti olabilir.
• Kötü:İyi veya orta standardını karşılamayan havalandırmadır, fakat yine de kesintilerin uzun sürelerle oluşması beklenmez
Hacim Karşılaştırması
Vz< 0,1 Yüksek havalandırma VH
0,1
Vz> V0 Düşük havalandırma VL
V0:3600 m3
Vz:2000 m3
Yani;
0,1
Boşalma Derecesi
Havalandırma
Yüksek
Orta
Düşük
Kullanılabilirlik Derecesi
İyi
Orta
Kötü
İyi
Orta
Kötü
İyi, Orta veya Kötü
Sürekli
ZONE 0 NE
ZONE 0 NE
ZONE 0 NE
ZONE 0
ZONE 0
ZONE 0
ZONE 0
Tehlikesiz
+
+
ZONE 2
ZONE 1
ZONE 1
ZONE 1
Ana
ZONE 1 NE
ZONE 1 NE
ZONE 1 NE
ZONE 1
ZONE 1
ZONE 1
ZONE 0
ZONE 2
ZONE 2
+
+
VEYA
Tehlikesiz
ZONE 2
ZONE 2
ZONE 1
Tali
ZONE 2 NE
ZONE 2 NE
ZONE 2
ZONE 2
ZONE 2
ZONE 2
ZONE 0
Tehlikesiz
Tehlikesiz
VEYA
ZONE 1
Alan Bölge zon 2 dir.
Patlayıcı Zone Büyüklüğü
Vz= 2000 m3
Vz =4Π R³/3
2000 =4Π R³/3
R= 7,8 m yarıçapında zone büyüklüğü bulunmaktadır.
PATLAYICI ORTAMIN OLUŞMASI ÖNLENMESİ VE PATLAMANIN ETKİSİNİN AZALTILMASI
ATeknik önlemler
a Patlamanın önlemesi
· İkame
· Kapalı sistem
· Tehlikeli atmosfer oluşumunu önleme
· Ateşleyici kaynaklardan kaçınma
· Gaz alarm sistemleri
· Acil durum ekipmanları
b Patlamanın etkisini hafifletme
· Patlamaya dayanıklı ekipman
· Patlama bastırma
· Patlamanın yayılmasını önleme,
· İkaz ve alarm
BOrganizasyonel önlemler:
• İşletme talimatları
• Ekipmanların kullanım talimatları,
• Ekipmanların bakım talimatları,
• İstihdam edilen kişilerin becerileri
• Eğitim
• Çalışma izin sistemi öyleyse, nasıl organize edildiği,
• Tehlikelibölgede seyyar iş ekipmanlarının kulanım kuralları
• Kişisel koruyucu donanım
• Nasıl bakım, denetim ve kontrol sistemi organize edilmesi
• Tehlikeli yerlerin nasıl işaretlendiği
• Personelin görev, yetki ve sorumluklarının belirlenmesi
SONUÇ
Patlamadan korunma dokümanı, öncelikle tesisin, proseslerin ve kullanılan ekipmanların tanıtılması, patlamaların önlenmesi ve patlamadan korunma, patlama riskinin değerlendirilmesi, patlayıcı ortamların sınıflandırılması, iş ekipmanlarının seçilmesi, vb konularda yapılanlara bir sistem dahilinde bakılmasını ve alınan tedbirlerin takip edilmesi ile gözden geçirilmesinde kolaylık sağlayacaktır.
PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN ÇALIŞANLARIN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK
Yayın Tarihi/Sayı:26.12.2003-25328 Yürürlük Tarihi:26.12.2003
Amaç:işyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için alınması gerekli önlemleri belirlemek.
Kapsam:4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren ve patlayıcı ortam oluşması ihtimali bulunan işyerlerini kapsar.Harici durumlar yönetmelikte belirtilmiştir.
Sıra Soru Evet Hayır Uygun Değil Açıklama
PATLAMALARIN ÖNLENMESİ VE PATLAMADAN KORUNMA
1 Patlayıcı ortamın oluşması önleniyor mu?
2 Mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşması önleniyor mu?
3 Çalışanların sağlık ve güvenliğini saşlayacak şekilde patlamanın zararlı etkilerini azaltacak önlemler alınmış mıdır?
PATLAMA RİSKİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
4 Patlayıcı ortam oluşma ihtimali var mı?
5 Sürekli patlayıcı ortmın oluşma ihtimali var mı?
6 Statik Elektrik oluşuyor mu?
7 Statik Elektriğin patlayıcı ortamı aktive etme ihtimali var mı?
8 Tutuşturucu kaynaklar bulunuyor mu?
9 Tutuşturucu kaynakların patlayıcı ortamı aktive etme ihtimali var mı?
10 Tesis ve proseslerin,kullanılan maddelerin karşılıklı etkileşimleri değerlendrildi mi?
11 Olası patlamanın etkisinin büyüklüğü hesaplandı mı?
İŞYERİNİN GÜVENLİ HALE GETİRİLMESİ
12 Tehlikeli patlayıcı ortam oluşma ihtimali olan yerlerde güvenli çalışma şartları sağlanmış mı?
13 Patlayıcı ortam oluşma ihtimali olan yerlerde, yapılan risk değerlendirmesi sonucuna göre çalışma süresince uygun teknik yöntemlerle bu kısımların gözetim altında tutulmasını sağlanmış mı?
KOORDİNASYON GÖREVİ
14 İşyerindeki altişverenler işyerinin patlamadan korunma önlemlerinin gereklerini yerine getiriyor mu?
15 Patlamadan korunma dökümanı hazırlanmış mı?
16 Esas İşveren, Patlamadan Korunma Dökümanı belgelerine göre çalışanların sağlık ve güvenlikleri ile ilgili önlemlerin belirlenmesi ve uygulanmasını koordine ediyor mu?
PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK YERLERİN SINIFLANDIRILMASI
17 Patlayıcı ortam ihtimali olan yerler sınıflandırılmış mı?
18 Patlayıcı Ortamın sınıflandırıldığı bölgelerde çalışanların sağlık ve güvenliklerinin patlayıcı ortam risklerinden korunması için asgari gereler sağlanmış mı?
19 Patlayıcı Ortamın sınıflandırıldığı bölgelerde Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruycu Sistemlerle İlgili Yönetmelik e belirtilen kategorilere göre seçilmiş mi?
20 Patlayıcı ortam oluşabilecek yerler için uyarı işareti konulmuş mu?
PATLAMADAN KORUNMA DÖKÜMANI
21 Risk Değerlendirmesi yapılmış mı? yazılı halde olacak/dosyalanacak
22 Patlayıcı ortamların oluşmasının önlenmesi için kontrol tedbirleri belirlenmiş mi? yazılı halde olacak/dosyalancak
23 Patlayıcı Ortamların tutuşmasını engelleyecek kontrol tedbirleri alınmış mı? yazılı halde olacak/dosyalancak
24 Tutuşturma kaynakları,statik elektrik,sıcak yüzeyler,ısıl işlemler kontrol altına alınmış mı? yazılı halde olacak/dosyalancak
25 Olası patlamanın zararlı etkilerini minimize edecek kontrol tedbirleri alınmış mı? yazılı halde olacak/dosyalancak
26 Olası patlamanın şiddeti ve yıkıcı etkileri hesaplanmış mı? yazılı halde olacak/dosyalancak
27 Gaz,buhar,sis,toz karışımı patlayıcı ortamlar vaziyet planında sınıflandırılmış mı? yazılı halde olacak/dosyalancak
28 Çalışanların sağlık ve güvenliklerinin patlayıcı ortam risklerinden korunması için asgari gereklerin sağlandığı yerler gösteriliyor mu? yazılı halde olacak/dosyalancak
29 Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruycu Sistemlerle İlgili Yönetmelik e belirtilen kategorilere göre seçilmiş iş ekipmanlarının bulunacağı yerler belirlenmiş mi? yazılı halde olacak/dosyalancak
30 Çalışma yerleri ile uyarı cihazları da dahil iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrol ve bakımının güvenlik kurallarına uygun mudur? yazılı halde olacak/dosyalancak
31 İşyerinde kullanılan tüm ekipmanlar "İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği" ne uygun mudur? yazılı halde olacak/dosyalancak
EK-1
32 Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için özel önlem alınmasını gerektirecek miktarda patlayıcı karışım oluşabilecek yerler var mı?
33 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli, uzun süre ya da sık sık oluştuğu yerler var mı?
34 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler var mı?
35 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler var mı?
36 Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşabilecek yerler var mı?
37 Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler var mı?
38 Normal çalışma koşullarında havada bulut halinde yanıcı tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler var mı?
39 Tabaka veya yığın halinde yanıcı tozların bulunduğu yerler var mı?
EK-II/A
Organizasyon Önlemleri
40 Patlayıcı ortamlardan kaynaklanan riskler konusunda gerekli eğitim verildi mi?
41 patlayıcı ortamdaki çalışmalar talimatlara uygun mu ?
42 İş izinleri yapılan işe uygun mu ?
43 Ateşli çalışma izni düzenleniyor mu?
44 Çalışma bölgesi yaya ve araç geçişleri açık ve güvenli mi?
45 Çalışılacak alanda eş zamanlı işler mevcut mu? Tehlike arz ediyor mu?
46 Çalışma bölgesinde Mekanik ve Elektrik İzolasyonu yapılmış mı?
47 Çalışanlar çalışma öncesinde Risk Analizi hk. eğitim verilmiş ve kayıt altına alınmış mı?
48 Çalışma bölgesinde iki kişiden az çalışma yapılıyor mu?
49 Acil durumda iletişimi sağlamak amacıyla telsizli ve ilkyardım eğitimi almış personel var mı?
50 Sınırlandırılmış mekandaki çalışmalarda gözcü personel var mı?
51 Sınırlandırılmış mekanda çalışanların Kapalı Alan Giriş Eğitimleri var mı?
52 Sınırlandırılmış mekana giren personel iş yeri kimlik kartını giriş yerine asmış mı?
53 Sınırlandırılmış mekana çalışanlar Acil Çıkış yolu belirlenmiş açık ve güvenli mi?
54 Çalışan personel tehlikeli durumlara göre Acil Durum Eylem Planı hakkında bilgilendirilmiş mi?
55 Çalışan personel bedensel ve ruhsal açıdan çalışmaya uygun gözüküyor mu?
Patlamadan Korunma Önlemleri
55 Ortamda gaz kokusu mevcut mu?
56 Çalışma yeri gaz ölçümü gerektiyor mu?
57 Gaz ölçümleri yapıldı mı?
58 Patlayıcı ortam gasfree edilmiş mi?
59 Patlayıcı ortam fan veya çeker ocaklarla havalandıırlmış mı?
60 Oluşabilecek statik elektriğe karşı gerekli önlemler alındı mı ?
61 Çalışanlara uygun giysi verildi mi ?
62 Tüm elektrikli ve ısıl değer üreten ekipman ve bağlantıları uyugn tipte EX-PROOF mu?
63 İşyerinin yapısal durumu hesaplanan olası patlamanın büyüklüğüne göre inşaa edilmiş midir?
64 Acil Durum Tahliye Planı var mı?
65 Sesli ve ışıklı ihbar sistemi mevcutmu dur?
66 İşyernini pasifyapısal,aktif idari,mekanik sistemlerle patlamadan korunma koşulları sağlanmış mı?
67 Güç kesintisinde risk oluşturan ekipman ve üniteleri bağımsız devreye alan jeneratör mevcut mu?
68 Otomotik proses akışında sapma durumunda risk oluşuyorsa manuel mudahale edilebiliyor mu?
69 Sistem acil stop düğmeleiyle durduruşlabiliyor mu?
70 Acil durdurmalarda biriken enerji güvenli deşarj edilip izole edilebiliyor mu?
EK-II/B EKİPMANLARIN VE KORUYUCU SİSTEMLERİN SEÇİMİNDE UYULACAK KRİTERLER
71 Patlayıcı ortam oluşabilecek tüm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruycu Sistemlerle İlgili Yönetmelikte belirtilen kategorilere göre yerleştirilmiş midir?
72 Çalışma ortamı Ex-Patlayıcı ortam ise elktrikli ekipmanlar Ex-Proof mu?
73 Çalışma ortamı Ex-Patlayıcı ortam ise kullanılan el aletleri bronz ve ya prinç malzeme mi?
74 Patlayıcı otamlarda bulunan ekipmanların ATEX Sertifikası var mı?
75 Patlayıcı ortamlarda bulunan ekipmanlar sınıflandırılan bölgeye uygun kategoride midir?
76 Patlayıcı ortamlarda bulunan ekipmanların üzerinde katogorisini belirten EX etiketi bulunuyor mu?
77 Bütün EX cihaz ve ekipmanlar bulundukları patlayıcı bölgeye göre tasnif edilmiş listelenmiş midir?
EK-III
78 Patlayıcı ortam oluşabilecek yerler için uyarı işareti konulmuş mu?
79 Patlayıcı ortam oluşabilecek yerler için uyarı işareti uygun şekil ve renklerde midir?
